Zo'n dertig jaar geleden, toen ik nog in Deventer woonde, verkeerde ik maandelijks in het gezelschap van plaatselijke schrijvers die elkaar voorlazen uit hun werk. Ik was jong en leerde. Onder meer dat de meeste van deze schrijvers weinig zelfkritiek hadden. Dat ze nauwelijks in discussies toonden op zoek te zijn naar een éigen identiteit als schrijver en vooral gelukkig waren, wanneer een oudere auteur van naam en van elders een lovend woord had gesproken of geschreven over hun werk. Schrijverschap was een kwestie van meetellen, niet van noodzaak. Sinds ik zo'n zestig kilometer zuidelijk leef, ook in een, zij het dubbel zo grote provinciestad, en af en toe kennis neem van wat in literaire prijsvragen wordt aangeboden, is dat eigenlijk niet anders. De schrijvers die van nationaal belang zijn - zoals de dichters H.H. ter Balkt en Victor Vroomkoning en de prozaïsten Frans Kusters en Thomas Verbogt - staan buiten, en naar ik vermoed: boven, deze kleine literaire gemeenschap.
Dat zulke literaire gemeenschappen van lokale betekenis een steun kunnen zijn voor wie zich wil uitdrukken in geschrifte lijkt me buiten kijf. Mits de leden ervan elkaar niet alleen liefdevol, maar ook kritisch volgen. Omdat dit laatste te weinig gebeurt is de sprong naar de literatuur van blijvende betekenis en van unieke waarde doorgaans te ver. Lezend in Een steenworp afstand en andere verhalen,het tweede 'christelijk literaire' actieboek van het CLK en het CLO, voelde ik mij al gauw
in niemandsland – dat is: ergens tussen die literaire gemeenschappen uit mijn verleden en 'de' landelijke literaire gemeenschap in. Dat deze bundel van acht auteurs, in tegenstelling tot wat er momenteel in onze nationale literatuur gebeurt, een volledige mannenaangelegenheid is, maakt je al een tikje wantrouwend.
Hoe zit dat eigenlijk in de protestants-christelijke provincie? Komen daar geen vrouwen aan het woord? En wat zegt dat over de vrouwenemancipatie in deze provincie? Twee mannen - Hans Werkman en Dirk Zwart - putten uit de tijdschriften die zij als redacteuren hadden geleid, en van acht mannen kozen zij een tekst.
Ik begrijp overigens waarom de redacteuren 'Een steenworp afstand' van Wim de Gelder (40) als titelverhaal hebben genomen: De Gelder springt ver in de richting van de goede literatuur zonder een principe van de christelijke gemeenschap waartoe hij lijkt te behoren los te laten: riskerend vertrouwen op de ander. In dit verhaal is niet, zoals bijvoorbeeld in het veel te gewilde openingsverhaal van Hans Bavinck, gezocht naar een plot, maar het verhaal schrijft zichzelf. Aan de gevoelens van een man wiens liefde voor zijn vrouw in een soort crisis verkeert, wordt door een reeks fijnzinnige associaties gestalte gegeven.
Maar De Gelder is niet de enige die op niveau werkt. Jaap Gunnink (42) schrijft heel ontspannen over de ochtend van een brave calvinist die graag over het leven van zijn grote voorganger leest en zich - 't verhaal speelt kort na de wereldoorlog - geconfronteerd ziet met een man die kaalgeschoren is en door hem, zoals door ieder toen, voor een collaborateur wordt gehouden. Herman Ligtenberg (38) portretteert een sterke 82-jarige man, ex-collaborateur, voor wie een gesprek met een mede-delinquent op leeftijd de verkeerde keuze die hij heeft gemaakt het einde betekent van zijn vitaliteit. Vooral de neergang van de man is mooi en subtiel beschreven.
Dat redacteur Werkman (59) verreweg de grootste ervaring heeft als auteur blijkt uit de perfecte vorm van zijn eenvoudige geschiedenis, getiteld 'Hofnar'. Een jongen, levend in de tijd van King Pepermunt, Blue Band Margarine en Hofnar Sigaren, beleeft, in zijn verlangen om, met reclamemateriaal van een negental fabrieken, zijn medeleerlingen te overtroeven, de spanning van de leugen om bestwil. Het verhaal had, ook in zijn inbedding in het christelijk erfgoed, zo uit Alle verhalen van Maarten 't Hart kunnen komen, en ik bedoel dat niet als diskwalificatie. Werkman is eigen genoeg, maar heeft nu eenmaal, ook in zijn opvatting van literatuur, veel affiniteit met de auteur over wie hij zoveel stukken schreef en, in 1982, een baanbrekend boek.
En ten slotte is er het heel grote stuk van Ronald Westerbeek (28). Ik kan aan de hand van zijn vertelling 'Farooq' begrijpen waarom als eerste actieboek van het Christelijk Lektuur Kontakt zijn novelle Kaj werd gekozen. Hier bevindt een Nederlandse journalist zich in het brandpunt van de eeuwige strijd over Kashmir en wel in de stad Srinagar. Hindoes en moslims bestoken er elkaar en John, de ik-verteller, kan alleen als toerist in het gebied verkeren, want pers kunnen ze daar niet gebruiken. Mèt de bladzijde neemt de spanning voelbaar toe en daarmee ook het gewetensconflict van de journalist.'Wat moet je zeggen als je tegenover een vrouw staat die veertien keer is verkracht in de kamer waar haar man en haar vader de strot werd doorgesneden? Wat moet je doen als een vrouw vertelt dat haar baby dood werd geboren omdat ze in de achtste maand van haar zwangerschap werd geschopt, geslagen en verkracht? Wat voel je als je aan het bed staat van een man die werd gemarteld met gloeiende ijzeren staven? God, ik weet het niet. Ik weet het echt niet. Mij ontbrak op dat moment zelfs de kracht om te bidden. Ik noteerde in mijn notitieblok. Ik fotografeerde. Ik registreerde.' Eeuwig dilemma van de oorlogscorrespondent. Als die zou bidden in plaats van registreren wat er gebeurt, lieten de despoten - van Saddam Hoessein tot Milosevic -hem wel zijn gang gaan. Dus de keuze is duidelijk: registreer, noteer, film! Ook wanneer je dat de vriendschap kost van een moslimjongen als Farooq. Met Westerbeeks verhaal maakt Een steenworp afstandzich eens te meer los van het mogelijke bezwaar dat de bundel de exponent is van een lokale literaire gemeenschap - een bezwaar dat jammer genoeg de overige verhalen wèl oproepen.
Een steenworp afstand en andere verhalen. Gekozen door Hans Werkman en Dirk Zwart. Mozaïek. Zoetermeer/CLK Zevenhuizen, 8oblz.,/12,50
