In 2007 bestaan de Gereformeerde Gemeenten honderd jaar. Voor advocaat Bram Bart was dat reden om eens terug te kijken wat er zich in die honderd jaar heeft afgespeeld in dit relatief kleine kerkgenootschap, vooral op het gebied van de prediking. De Gereformeerde Gemeenten zijn van oorsprong een samengaan van allerlei losse Ledeboeriaanse gemeenten en Gereformeerde Kerken onder het Kruis. Daarnaast is er verwantschap met het zogenoemde gezelschap sleven (samenkomsten van vromen in kleine kringen) van de negentiende eeuw. 

Kenmerkend voor de prediking in de Gereformeerde Gemeenten is volgens Bart de heilsorde en het aanbod van genade. Het begrip heilsorde slaat op de verschillende fasen (ook wel standen genoemd) in het geestelijk leven die een mens moet doorlopen bij het tot geloof komen. De afgelopen eeuw is er in deze gemeenten veel strijd geweest over deze heilsorde en het aanbod van genade.

De gemeenten laten bij de prediking over de heilsorde momenteel nogal wat ruimte voor de 'standenleer' . Bart stelt dat deze preekmethode gepropageerd wordt door het hoofd van de theologische school van de Gereformeerde Gemeenten, ds. A. Moerkerken. Hij laat zien dat deze wijze van preken afwijkt van dat wat de reformatoren leerden over het ware geloof. Deze reformatorische lijn is volgens Bart de oorspronkelijke lijn van het kerkgenootschap, maar die wordt volgens hem meer en meer verdrongen door de lijn van Moerkerken. 

De advocaat besteedt in zijn boek veel aandacht aan wat allerlei theologen over bovengenoemde onderwerpen denken, maar een nieuw licht op deze zaken wordt helaas gemist. Volgens Bart is de behandeling van de geschiedenis van de gemeenten het unieke punt van zijn boek, maar dit is juist het manco. Hij concentreert zich op ontwikkelingen in de periode van 1907 - 2007. Maar de voorgeschiedenis van de gemeenten blijft onderbelicht, terwijl ontwikkelingen in de negentiende eeuw juist bepalend zijn geweest voor het eigene van deze gemeenten. 

Daarnaast zou een goede historische duiding van de prediking die ds. Moerkerken voorstaat, geen kwaad kunnen. Er liggen duidelijke lijnen tussen hem en middeleeuwse rooms-katholieke mystici zoals Johannes van het Kruis. Bart verlangt naar het reformatorische kerkzijn en dat is zijn goed recht. Maar hij kan er niet omheen dat er ook een link ligt tussen de Gereformeerde Gemeenten en de RoomsKatholieke Kerk. De uitwerking van deze lijn en de nog prominentere beïnvloeding door de Nadere Reformatie laat hij liggen. Inderdaad, wie zijn historie vergeet, is gedoemd haar over te doen. 
Het is jammer dat de auteur zich hier zelf ook deels schuldig aan maakt.

Bram Bart, Waar staan de Gereformeerde Gemeenten? - Wie zijn historie vergeet, is gedoemd haar over te doen, Uitgave in eigen beheer, 219 blz., € 17,50. 

Dit artikel is eerder verschenen in CV•Koers, opinieblad voor de christen vandaag. Zie ook: www.cvkoers.nl en www.tjerkdereus.nl.  
©CV•Koers/Tjerk de Reus.