Paus Benedictus XVI publiceerde deze zomer een boek dat niet onopgemerkt mag blijven: Jezus van Nazareth. Het is geschreven vanuit een sterke persoonlijke betrokkenheid en vormt een onomwonden bevestiging van de belijdenis van Petrus: "U bent de Christus, de Zoon van de levende God."

Benedictus XVI heeft zich al eerder laten kennen als een krachtige verdediger van het christelijk geloof. Toch typeert het woord 'verdedigen' hem niet goed. Hij is niet iemand die krampachtig strijdt om zijn hachje of om het hachje van de kerk. Benedictus XVI wil allereerst een getuige zijn. Dat is de sfeer van zijn nieuwe, omvangrijke boek over Jezus Christus. Natuurlijk is hij ook kritisch in gesprek met moderne theologen en argumenteert hij soms polemisch. Maar de sfeer van dit geheel is vooral positief getuigend: hij wijst op Jezus als Redder en Verlosser. Jezus "laat ons het gelaat van God zien". 

Dit nieuwe boek is het eerste van een tweedelig werk over de persoon en het werk van Jezus. Allerlei momenten uit Jezus' leven krijgen aandacht: de doop van Jezus, de Bergrede, het Onze Vader, een drietal gelijkenissen, verklaringen van Jezus over zichzelf et cetera. De stijl van het boek is helder, soms diepzinnig, maar altijd goed leesbaar. Benedictus XVI biedt veel informatie en graaft soms diep in tekstverbanden. Dat maakt het boek geschikt voor herlezing en ook voor bespreking in bijbelkringen of gespreksgroepen.

Betrouwbaarheid
Een aantal hoofdlijnen bepaalt de sfeer en smaak van het geheel. Een ervan is de historische betrouwbaarheid van de Bijbel. In de loop van de afgelopen 150 jaar zijn er in katholieke, maar ook in protestantse kring talloze nieuwe ideeën verkondigd als het gaat om de interpretatie van de evangeliën. De traditie van de kerk zou gaandeweg een beeld van Jezus hebben ontworpen dat niet klopt met, of zelfs haaks staat op, wie Jezus werkelijk was. De paus betoogt in zijn boek het omgekeerde: de historische Jezus en de Jezus die de kerk der eeuwen belijdt, liggen niet mijlenver uiteen, maar zijn een en dezelfde. De paus erkent dat er traditievorming heeft plaatsgevonden en dat de grote concilies in de vroege eeuwen van het christendom bepaalde lijnen hebben doorgetrokken. Maar dat is niet in tegenspraak met wat er aan de orde was in Jezus' optreden, zegt de paus. Het is een nadere ontvouwing van het hart van het bijbelse getuigenis. 

In het verlengde hiervan pleit de paus voor de betrouwbaarheid van de evangeliën in historisch opzicht. Hierin toont hij een grote dosis gezond verstand. Er hangt ook veel van af. Als het heil van God niets te maken heeft met de bodem van ons bestaan en de gewone werkelijkheid waarin wij leven, dan hebben we er niets aan. In aansluiting bij de brieven van Johannes kritiseert de paus een denkwijze waarin Christus' vlees en bloed worden afgewezen: "Het is een christendom dat als het ware alleen het woord, maar niet het vlees en bloed wil. (. . .) Men gaat niet meer uit van de verlossende kracht van Jezus' bloed. Want die verstoort de intellectuele harmonie.

Breuk met God
Het valt op hoezeer de paus denkt vanuit Christus. Het Rijk dat Jezus aankondigde, is niet in de eerste plaats een Rijk van vrede en gerechtigheid. Hijzelf is het Rijk. Vanuit die vaststelling worden vervolgens de lijnen getrokken. Dat is een waarborg voor een echt bijbelse verankering van de theologie. Het is een van de verzoekingen ('bekoringen' in het katholieke spraakgebruik) van onze tijd, zegt de paus, om het Rijk Gods te zien als een "recept voor vooruitgang". Waar humaniteit zichtbaar is, zou het Rijk zich baan breken. Jezus zou ons vooral een betere wereld hebben willen brengen. Nee, zegt de paus. Jezus geeft in de eerste plaats zichzelf. Hij beëindigt de vervreemding van de mens, die voortkomt uit de breuk met God; die breuk is immers "het begin van alle kwaadaardigheid in de mens".
Het is een intrigerend punt hoe in de katholieke theologie het mens-zijn zich verhoudt tot de Schepper. Bij protestanten zijn God en mens zónder de genade vrijwel volslagen vreemden voor elkaar. In het katholieke denken staan Schepper en schepping altijd met elkaar in verband. De genade sluit aan bij het schepselmatige besef dat aanwezig is. Benedictus XVI kan in dat verband schrijven dat de Tien Geboden in diepste zin niet van buitenaf worden opgelegd, maar een verheldering vormen van de innerlijke aanleg van de mens. In Gods geboden wordt "de muzieknotatie van ons bestaan (. . .) ontraadseld, we kunnen haar lezen en omzetten in leven". Maar ook hier hoedt de paus zich voor valkuilen, dankzij zijn concentratie op Jezus. Hij schrijft dat de komst van Jezus geen schouderklop was voor de mensen van toen: "Ook de nieuwe verschijning van Gods goedheid is geen suikerwater. Het schandaal van het kruis is voor veel mensen nog moeilijker te verdragen dan de donder op de Sinaï ooit voor de Israëlieten:'

De verschijning van dit boek is een grote gebeurtenis. Protestanten onderschatten vaak de invloed en betekenis van de katholieke kerk en ook van een publieke religieuze figuur als de paus. 

Dat dit bijbelse en inspirerende boek over Jezus verkocht en gelezen wordt in Singapore, Manhattan, Seoul, Caracas, Wladiwostok en Soest, kan ook voor evangelische en reformatorische protestanten een bemoedigende wetenschap zijn.

Joseph Ratzinger/Benedictus XVI, Jezus van Nazareth, Uitgeverij Lannoo, Tielt 2007, 384 blz., € 29,95. 

Dit artikel is eerder verschenen in CV•Koers, opinieblad voor de christen vandaag. Zie ook: www.cvkoers.nl en www.tjerkdereus.nl.  
©CV•Koers/Tjerk de Reus.