De oorlog was een spannende tijd. Tenminste, als je veel jeugdboeken leest over de Tweede Wereldoorlog, zou je dat bijna geloven. Je zou er gewoon zin in krijgen om het verzet in te gaan, de Duitsers te grazen te nemen en heldendaden te doen. Er zijn ook jeugdboeken die een andere kant van de oorlog laten zien. Een kennismaking met twee heel verschillende oorlogsboeken. 

Dat vrouwen en meisjes illegale blaadjes rondbrachten in de oorlog, is bekend. Sommigen deden meer, zoals 'het meisje met het rode haar', Hannie Schaft. Zij waagt het niet alleen om, verkleed als 'moffenmeid', informatie en wapens aan Duitse soldaten te ontfutselen, ze durft het zelfs aan om verraders en Duitsers die een gevaar vormen, uit te schakelen. Het is haar 'specialiteit' om, rijdend op de fiets, haar slachtoffers midden op straat neer te schieten en er dan snel vandoor te gaan. Over haar gaat het laatste boek van de inmiddels overleden M. Kanis in de serie 'Helden van het verzet'. Die waargebeurde verhaal heet Strijd zonder genade. Het boek leest makkelijk weg. Kanis volgt de meeste bekende daden van Hannie en haar verzetsgroep. Daarbij heeft hij, zoals vaker gebeurt, namen verzonnen of veranderd en details zelf ingevuld. Het verhaal springt van de ene actie naar de andere. Dat is natuurlijk wel steeds spannend, vooral als een pistool het niet doet, of als het slachtoffer terugschiet! Misschien had het nog spannender kunnen worden als we meer over het hoe en waarom van de aanslagen hadden kunnen lezen. Nu lijkt het alsof bijvoorbeeld een actie om een brug de lucht in te laten vliegen, zó slecht wordt voorbereid, dat Hannie en Toos onderaan de brug nog moeten afspreken wie haar bommen waar plaatst. 

De schrijver heeft de bronnen die achterin vermeld staan, goed doorgenomen. Waarschijnlijk heeft hij daar niet al teveel bij willen verzinnen. Hij vertelt dan ook vooral wat er gebeurt, maar kruipt niet 'in het hoofd' van Hannie. Daardoor lees je weinig (verzonnen) gedachten van de hoofdpersoon en leer je haar ook niet echt kennen. Zodoende kun je de indruk krijgen dat ze er weinig moeite mee heeft om zoveel mensen de dood in te jagen. Natuurlijk is ze er vast van overtuigd dat dit nodig is om nieuwe slachtoffers te voorkómen. Hannie noemt haar aanslagen dan ook geen moorden, maar executies. 

De schrijver heeft van Hannie Schaft, die een communiste was, geen christen gemaakt. Wel geeft hij een mooie rol aan 'Johan', de enige christen in de Haarlemse verzetsgroep. Johan vertelt niet alleen aardige Hitlermoppen, (jammer dat ze steeds uitgelegd worden,) maar getuigt ook regelmatig van zijn geloof. In haar laatste dagen laat de schrijver Hannie aan die woorden terugdenken en daarmee geeft hij aan dat er nog een hogere strijd is dan die tegen de Duitsers. 

De andere kant van de oorlog die in dit boek naar voren komt, is dat mensen als Hannie Schaft hun werk niet voor zichzelf deden, maar dat ze er hun leven voor over hadden. Voor wie van actie houdt, een mooi 'ouderwets goed' boek over een vrouw die niet vergeten mag worden.

Slachtoffer
Evert Hartman, eveneens overleden, heeft meer dan twintig jaar eerder een boek geschreven dat eigenlijk veel moderner is. Oorlog zonder vrienden is in verschillende opzichten tegengesteld aan het vorige boek. De hoofdpersoon is Arnold Westervoort, een gewone jongen en bepaald geen held. Ook zit hij niet in het verzet, maar zijn vader is juist een fanatiek lid van de andere partij, de Nationaal Socialistische Beweging. Hij is er vast van overtuigd dat de Duitse bezetting goed is voor Nederland en leert dat ook aan Arnold. 

Omdat hij een "vuile NSB'er" is, de enige op school, wordt Arnold op de eerste bladzijde van het boek door drie klasgenoten in elkaar geslagen. Dag in dag uit wordt hij buitengesloten en is hij het slachtoffer van kleine en grote treiterijen. Ook op de Jeugdstorm, de jongerenafdeling van de NSB, heeft hij het niet meer naar zijn zin. Zo heeft hij geen vrienden. In het nieuwe schooljaar komt Piet Bergman bij Arnold in de klas, ook een NSB-zoontje, maar in tegenstelling tot Arnold, één met een grote mond: "'Je moet niet zo benauwd zijn,' zei Piet. 'Ook niet voor de leraren. Ze kunnen je niks maken. ... Ik hoef mijn vader maar een seintje te geven of fffft...!' Piet maakte een gebaar waarmee je hinderlijke stofjes verwijdert." In het begin vindt Arnold zijn nieuwe vriend geweldig, maar al gauw gaat hij zich ongemakkelijk voelen: twee jongens die Piet en Arnold lastigvallen, krijgen op school bezoek van een paar Duitsers en vervolgens wordt meneer Molenaar, een leraar die iets over de bezetting heeft gezegd, gearresteerd. De klasgenoten kijken daar Piet en Arnold op aan. En dat vindt de laatste niet prettig. Piet "had natuurlijk verteld wat Molenaar had gezegd. En zo erg was dat toch niet geweest. Dan had hij het nog wel anders gehoord! En nu zaten ze met de brokken..." 

Als Arnold erachter komt dat niet alleen Piet Bergman en diens vader, maar ook zijn eigen vader 'namen doorgeeft' aan de Duitsers, vertelt hij thuis niets meer over school en staat hij echt helemaal alleen. Deze houding wordt wel op de proef gesteld als Arnold Marloes, volgens hem het leukste meisje van de klas, betrapt rnet een tas vol gestolen distributiebonnen. Dit betekent dat Marloes bij het verzet betrokken is. Hij moet haar aangeven, anders wordt hij medeplichtig. Maar hij weet wat er dan met Marloes gebeurt. Wanneer de vader van Marloes door de Duitsers opgepakt wordt, verdenkt Marloes Arnold natuurlijk van het verraad. Al hoort Arnold bij een kerk en zit hij op een christelijke school, toch vind ik Oorlog zonder vrienden niet echt een christelijk boek. Het taalgebruik en de manier waarop Arnold rnet zijn ouders omgaat zijn niet altijd goede voorbeelden. 

Wat dit boek uniek maakt, tegenover boeken als Strijd zonder genade, is dat je de bezetting van de andere kant bekijkt, namelijk door de ogen van NSB-jongen Arnold. Dit is de schrijver goed gelukt. Je merkt dat je de jongens die Arnold het ziekenhuis in slaan, gemeen gaat vinden, terwijl die jongens eigenlijk aan de goede kant staan. Je voelt rnet Arnold mee in zijn strijd: wat is goed en wat is fout? Wie is een vriend en wie een vijand? Dit boek laat zien dat dit niet altijd zo duidelijk is als in het verhaal over Hannie Schaft. 

Deze recensie is met toestemming overgenomen uit Daniël.
www.jbgg.nl