„Stel dat in de Tweede Wereldoorlog de rollen omgedraaid waren; zouden de Joden zich anders gedragen hebben dan de Duitsers?” P. Schot, docent Nederlands aan de Guido de Brès te Rotterdam ontdekte levensbelangrijke vragen in ”Amor fati” van Abel Herzberg.

Naam: P. Schot
Functie: Docent Nederlands aan de Guido de Brès te Rotterdam
Favoriete boek: ”Amor fati” van Abel Herzberg

Waar gaat ”Amor fati” over?
„Over de verschrikkingen in concentratiekamp Bergen-Belsen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zoals veel naoorlogse schrijvers stelt Herzberg zich de vraag: Hoe kon zoveel gruwelijks gebeuren? Hij gaat op zoek naar wat er in een mens omgaat als alle remmen los gaan, als mensen beesten worden.”

Wat levert dat voor beeld op?
„Er zijn twee types mensen. Het eerste type is een machtsmisbruiker, die buiten het kamp niets voorstelt. Hij kan niet met macht overweg en laat zich volledig gaan. Het tweede type is het slachtoffer, in dit geval de Jood. Hij is de morele overwinnaar in ”Amor fati”. De Joodse onderwijzer Labi bijvoorbeeld, weigert soep te eten -het enige voedsel in het kamp- omdat daar paardenvlees in zit. Dat is vanwege zijn diep respect voor de spijswetten. Dat principe verloochent hij niet, ook niet als de dood er op volgt. Zolang er zulke mensen zijn, is er hoop. Zij die in tranen zaaien, zullen in vreugde oogsten.”

Waar is de hoop bij Herzberg op gebaseerd?
„In feite is Abel Herzberg -een geassimileerde Jood- een humanist. Hij heeft een diep geloof in het goede van de mens. Tegelijkertijd laat hij de waarde van zijn Joodse wortels intact. Hij heeft diep respect voor de gehoorzaamheid binnen de orthodoxie.”

Bijzondere thematiek?
„In ”Amor fati” komt de vraag naar voren: Stel je voor dat de rollen in de Tweede Wereldoorlog omgedraaid waren; zouden de joden zich dan anders gedragen hebben? Daarmee snijdt hij een thematiek aan die universeel is en gaat over het mens-zijn in alle tijden.

Waarin onderscheidt Herzberg zich van andere moderne auteurs?
„”Amor fati” verschijnt in 1965. De literatuur staat dan bol van het cynisme. Tal van auteurs rekenen af met het geloof en met idealen; de vreselijke Tweede Wereldoorlog heeft volgens hen het geloof daarin onmogelijk gemaakt. Dwars daartegenin komt Herzberg met een roman waarin Joden -slachtoffers bij uitstek- leven uit de hoop. Het motto van deze roman is dan ook een tekst uit Leviticus 26: Ook als zij in het land der vijanden zijn, zal ik hen niet verwerpen. Tegelijkertijd gaat Herzberg de vraag niet uit de weg wat er gebeurd zou zijn als de rollen omgedraaid waren. Zouden de Joden zich anders gedragen hebben dan de Duitsers?”

Literaire kwaliteiten?
„Opvallend is de ingetogen schrijfstijl van Herzberg. Je leest geen expliciete uitvallen en haatgevoelens. Hij gebruikt een suggestieve stijl en draagt zijn gevoelens tussen de regels door over.”

Waarom moeten uw leerlingen dit boek lezen?
„In ”Amor fati” is een wijze aan het woord. Hij stelt je de vraag: Wie is de mens ten diepste? Jongeren nemen vaak oppervlakkig kennis van het leven: even snel dit, snel dat. Dit boek biedt een zeer diepzinnige overdenking.”