Op je 27e op de boot stappen naar een onbekende bruidegom ergens in Afrika. Kort na elkaar vijf kinderen krijgen. Voor anderhalf jaar van je man gescheiden worden. Daarna al je kinderen in Europa achterlaten om terug te keren naar je echtgenoot op het zendingsveld. Emilie Christaller heeft een zwaar en veelbewogen leven achter de rug als ze in 1866 overlijdt, nog maar 39 jaar oud. Over haar geschiedenis schreef Eva Nöldeke een indrukwekkende roman. 

"Die met tranen zaaien" is het eerste boek van de Duitse schrijfster Eva Nöldeke (1929) dat in het Nederlands is vertaald. Als het aanslaat bij de lezers, volgen er ongetwijfeld meer: ze heeft diverse historische romans op haar naam staan. "Ik houd veel van archiefonderzoek. Het materiaal verzamelen en ordenen doe ik samen met mijn man, daarna probeer ik er een leesbaar verhaal van te maken." 

De geschiedenis van Emilie Christaller heeft de schrijfster niet zomaar willekeurig gekozen. "Zij was de overgrootmoeder van mijn man, getrouwd met Johann Gottlieb Christaller, een zendeling van de Basler Mission, die als taalonderzoeker en bijbelvertaler veel bekendheid gekregen heeft. Van Emilie Christaller en van haar man en kinderen zijn heel veel brieven en dagboekaantekeningen bewaard gebleven. Die hebben mijn man en ik allemaal gelezen en in de computer gezet, en al doende raakte ik diep onder de indruk van Emilies persoon en levensgeschiedenis. Vandaar dit boek. En ook het vervolg, "Martha", over de dochter van Emilie, dat nog niet in het Nederlands vertaald is. Met die twee verhalen heb ik trouwens wel het interessantste materiaal uit het familiearchief verwerkt. Het wordt dus geen trilogie." 

Zendingsbruid
Bij het schrijven van "Die met tranen zaaien" heeft Eva Nöldeke zich strikt aan de historische bronnen gehouden. "Dit verhaal vertelt de waarheid. Zoals het hier beschreven staat, zo hebben Emilie en Gottlieb werkelijk geleefd en gewerkt. Natuurlijk heb ik hier en daar wat verzonnen, bepaalde Afrikaanse personages bijvoorbeeld. Het verhaal is een beetje opgesmukt, en ik heb er vanuit mijn eigen perspectief naar gekeken - dat kun je nooit helemaal uitschakelen. Toch kan ik zeggen dat dit boek voor het grootste deel op brieven en aantekeningen van de hoofdpersonen is gebaseerd, dikwijls citeer ik bijna letterlijk." 

"Die met tranen zaaien" is een heel mooi en subtiel geschreven verhaal, ook door de manier waarop de schrijfster het heeft vormgegeven: Emilie ziet op haar sterfbed haar hele leven aan zich voorbijtrekken. Ze herinnert zich haar moeilijke jeugd in een groot gezin, haar werk als verzorgster van een oude tante en als winkeljuffrouw, het aanzoek van Johann Gottlieb Christaller, die -zoals veel zendelingen in die tijd- pas na jaren in Afrika toestemming krijgt om te trouwen en het dus aan het zendingsgenootschap overlaat om een bruid uit te kiezen. Emilie heeft niet veel tijd nodig om te beslissen: "Ik had geen geld, ik had niet veel geleerd - wat zat er anders voor me op dan te trouwen? Dan zou ik eindelijk de zendeling krijgen die ik altijd had willen hebben." 

Ze reist naar de Afrikaanse Goudkust, het huidige Ghana, en trouwt met Gottlieb. Met vallen en opstaan vindt ze een weg in het Afrikaanse leven, leert omgaan met cultuurverschillen, geeft les aan jonge meisjes, maakt kennis met de soms huiveringwekkende Afrikaanse magie en krijgt haar eerste kind zonder medische hulp in de buurt. Daarna wonen de Christallers een tijdje in Duitsland en Zwitserland, waar Gottlieb steeds onrustiger en ontevredener wordt, totdat hij eindelijk weer kan terugkeren naar het zendingsveld. Emilie blijft achter om te wachten op de geboorte van hun vijfde kind. Daarna moet ze beslissen of ze zich bij haar man zal voegen - maar dan zonder kinderen. 

Dat is voor Emilie een uitermate moeilijke beslissing geweest. Zoals het in "Die met tranen zaaien" weergegeven wordt: "De laatste avond heb ik bij het bed van Paul zitten zingen tot hij eindelijk sliep; ik streelde Martha, die alleen maar huilde en geen woord kon uitbrengen, en het laatste wat ik te doen had, was afscheid nemen van Gottreich. We zaten stil bij elkaar en huilden allebei, tot hij ineens opstond en zei: "Adieu, mama." Toen liep hij naar de deur en de gang door naar zijn slaapzaal; maar telkens als hij drie stappen had gedaan, keerde hij zich naar me om, of ik misschien toch niet achter hem aan zou komen. Hij was dapper, mijn zoon. Zonder verder een woord te zeggen, trok hij de deur van de slaapzaal stevig achter zich dicht." 

Hartverscheurend
Het is een van de redenen waarom Eva Nöldeke het negentiende-eeuwse zendingswerk zeker niet wil idealiseren. "Hartverscheurend, hoe Emilie Christaller en alle andere vrouwen van zendelingen hun kleine kinderen moeten afstaan, om in het zendingshuis in Bazel opgevoed te worden. Daarover schrijft ze werkelijk onthutsende passages in haar brieven. Haar man is een zeer gedreven zendeling, maar zij beleeft hun bestaan dikwijls als minder ideaal. Ze stelt meer vragen." 

Dat blijkt ook in de loop van het verhaal: Emilie wil met haar man over de dagelijkse dingen praten, ze wil haar zorgen delen, maar Gottlieb gaat daar niet op in: hij ziet maar al te vaak het gebed als enige oplossing van alle problemen. ""Je moet bidden en de Heiland om geduld vragen", zei Gottlieb. Als hij dat zei, had ik wel kunnen schreeuwen dat ik van hem, het hele Afrika en de Heiland niets moest hebben. Natuurlijk deed ik dat niet, hoogstens barstte ik in tranen uit - en daar stond Gottlieb dan weer volkomen hulpeloos tegenover."
Dat alles wil natuurlijk niet zeggen dat Emilie zich niet nauw betrokken voelt bij de missie van haar man, en zeker niet dat ze het geloof in Jezus Christus gering acht. Maar ze ervaart aan den lijve dat het niet makkelijk is om de vrouw te zijn van een man met een roeping, hoewel ze in de loop van de jaren heel dicht naar Gottlieb toegroeit. Het is een van de sterke punten van Eva Nöldeke dat ze Emilies strijd en problemen zo realistisch beschrijft, zonder grote woorden, zonde r al te verheven te doen over het zendingswerk. 

"Ik vind niet dat zendingswerk per definitie mooi en goed is, ik zie ook schaduwzijden. In het leven van personen en families kon de zending op een verschrikkelijke manier ingrijpen, dat zie je ook bij de Christallers en hun kinderen. Zendelingen in Afrika hebben veel goeds gedaan, ongetwijfeld, maar toch sta ik er zelf wat afstandelijk tegenover. Ik denk ook dat de ware vroomheid en het ware leven met God niet per se op deze manier uitgedragen hoeven te worden. Maar als het over Emilie Christaller gaat, ze is me heel nabij gekomen, haar leven heeft me diep ontroerd." 

N.a.v. "Die met tranen zaaien", door Eva Nöldeke; vert. Nico Eikelenboom; uitg. Den Hertog, Houten, 2003; ISBN 90 331 1710 x; 248 blz.