Drs. S. R. Posthuma bracht een keuze uit de religieuze poëzie van de bekende dichter Guido Gezelle uit. In eerste instantie was ik, als groot bewonderaar van Gezelles dichtkunst, geneigd dit uitgaafje toe te juichen. Bij nader inzien kreeg ik toch wat bedenkingen. 

Het zou toch op zijn minst dienstig zijn geweest als ten behoeve van het beoogde lezerspubliek bij de gedichten hier en daar wat woorduitleg was gegeven. Gezelles taal is nu eenmaal doorspekt met West-Vlaamse taalelementen, voor ons niet allemaal direct doorzichtig. Ik vermoed althans dat niet iedereen door zal hebben dat ,,en" soms gewoon ,,niet" betekent. En wat te denken van woorden als vernibbelen, wijgen, schurven, kabotseken, of de verleden-tijdsvorm miek? 

Een tweede, zwaarder wegende bedenking is de volgende. Ik vind dat Gezelle magistrale gedichten geschreven heeft. Een protestants christen zal zich er vaak in herkennen: een 'bevindelijke' beleving van eigen zondigheid, maar ook van Gods barmhartigheid. Gedichten als "Gij badt op enen berg" en "Ik ben een blomme" (niet opgenomen) raken me, altijd weer opnieuw. Ik zit echter met een moeilijkheid. Met het oog op deze bespreking ben ik eens wat dieper gedoken in de godsdienstige belevingswereld van de dichter. Tot nog toe kende ik die metterdaad slechts uit meer of minder uitgebreide bloemlezingen van zijn poëzie. 

Maria-devoot
Welnu, deze nadere kennismaking is mij niet meegevallen. Dacht ik voorheen: Dit is een man die, al is hij dan rooms, het geheim van Gods genade kent, zo stellig durf ik nu niet meer zijn. Dezelfde man die in sommige gedichten zo kan roemen in Gods onuitsprekelijke goedheid en zich vol vertrouwen aan Christus overgeeft, blijkt in ander werk een pure Maria-devoot te zijn. Haar smeekt hij om genade en bijstand, haar voorspraak roept hij in. Kennelijk is dat een wezenlijk onderdeel van zijn spiritualiteit. 

In zijn "Kerkhofblommen" worden alle kuis levende monniken en nonnetjes op grond van hun reine leven zonder meer de hemel in gesproken. Bij een van hen heet het: ,,Gelukkig die, van kindsbeen af, Maria gansch zijn herte gaf" en die tot zijn dood toe bij haar en haar Zoon de troost zocht en vond. Hoe onmiskenbaar toch ook hier het roomse én-én: het geloof én de werken, Christus én Maria. Dogma en spiritualiteit zijn eenvoudigweg niet van elkaar te scheiden. 

Mysticus
Wat de inhoudelijke kant betreft (de dichterlijke kwaliteit staat voor mij buiten kijf) sta ik dus tamelijk ambivalent tegenover Gezelles godsdienstige gedichten. Hij was een mysticus en mystici roepen bij tijd en wijle herkenning op, maar vaak toch ook bevreemding. Ten aanzien van deze bloemlezing vraag ik mij dan ook af of het verantwoord is om uitsluitend 'herkenbaarheidsgedichten' te bloemlezen. Eigenlijk geef je daarmee een vertekend beeld van de dichter. 

Maar misschien moeten we net doen als bij de "Navolging van Christus" van Thomas à Kempis, dat toch een door en door rooms werk is: haal de stukken over de mis eruit - en zelfs nadere reformatoren kunnen zich erdoor laten stichten. Van die kant benaderd kunnen Gezelles gedichten uit deze bundel dezelfde functie hebben en niet alleen een esthetische, maar zelfs ook een godsdienstige ontroering teweegbrengen. Zo bezien kunnen we deze uitgave aanbevelen. De lezer vergete dan mijn bedenkingen op dit punt. 

N.a.v. "Aleer het licht ten avond raakt", door Guido Gezelle, samengesteld en ingeleid door drs. S. R. Posthuma; uitg. De Groot Goudriaan, Kampen, 1996; 68 blz.