We leven tien jaar na de verschijning van "De jacobsladder", de roman die Maarten 't Hart in een Delftse gereformeerde gemeente situeerde. Nu ligt de lang verwachte roman over de breuk in de Gereformeerde Kerken in de winkel. De Arbeiderspers deed om "De nakomer" een opvallende wikkel: ,,De nieuwe Maarten 't Hart. Een puur Nederlandse roman over het vrijgemaakte vaderland". 

In het eerste hoofdstuk zet de romancier levensbeschouwelijk de toon als de vraag actueel is of Neletta, een weduwe, met Jacob Minderhout zal trouwen: ,,Voor ieder van ons is het een stap in het duister en maakt het, op de keper beschouwd, ook helemaal niet uit of hij ja of nee zegt" (pag. 11). Het voorbijgaan aan persoonlijke verantwoordelijkheid wordt twee bladzijden verder gekoppeld aan de opmerking: ,,Wat een geluk dat het zo snel gaat, dat het leven zo kort duurt". En ook: ,,Lef en laf schelen maar één letter" (pag. 148). 

Aan het einde van de roman is Simon Minderhout, nakomer in het tweede huwelijk dat Neletta met Jacob aangaat, tachtig jaar. Het slotdeel zet in met Psalm 90, waarin Mozes moeite en verdriet het uitnemendste in dit leven noemt. Simon beaamt het, want hij is ten onrechte beschuldigd van het aangeven van acht verzetsstrijders in de oorlog. Een wilde klopjacht in de media brengt vrijwel elk detail uit zijn leven uitvergroot op de buis of in de krant. 

Vioolconcert
Maarten 't Hart heeft zijn roman een strakke compositie gegeven. Eerst maken we de jeugd van Simon mee. Als kind dwaalt hij door de natuur, als scholier loochent hij God. Wie is hij? Slechts de muziek heeft de sleutel tot zijn hart: zodra hij een vioolconcert van Mendelssohn hoort, verandert zijn woede in emotie. ,,Zo was hij dus, nakomer Roemer Simon, niet aardig, niet hartelijk, niet beminnelijk, zoals zijn vader, maar onverschillig, en ongenaakbaar, onaantastbaar, in zichzelf besloten, zichzelf genoeg, maar toch, in de kern van zijn wezen, als het erop aankwam, één en al grootmoedigheid" (pag. 67). 

Het middendeel beschrijft de oorlogsjaren. Simon is apotheker (zo kenden we hem uit 't Harts vorige roman "Het woeden der gehele wereld") in Rozenburg, wil actief zijn in het verzet, maar wordt gewantrouwd omdat zijn eerste actie mislukt. ,,Hij was een ongewenste nakomer, dat wist hij" (pag. 149) en dat bepaalt zijn staan in het leven. 

In dit deel komt Simon in aanraking met de Vrijmaking, omdat sommige verzetsstrijders aanhangers van Klaas Schilder zijn. De kerkscheuring dient bij 't Hart, ondanks de aankondiging, slechts als decorum voor zijn grote thema's. Subtiel legt de schrijver ds. Vonk in het gebed de woorden ,,Leer ons weer nakomers te zijn van Uw ordinantiën" (pag. 161) in de mond. 't Hart, die je de kern van het kerkelijk conflict niet hoeft toe te lichten, neemt de inzet van prof. Schilder, ,,de voornaamste onruststoker", hevig op de korrel: ,,'t Gaat over de veronderstelde wedergeboorte. Allemensen, wat mag dat wel wezen?" Dan volgt ook de stereotiepe uitroep: ,,Het bleef iets ongelofelijks dat, terwijl de hele wereld in brand stond, zo'n dwaze hersenschim als de veronderstelde wedergeboorte zoveel twist en tweedracht kon opleveren" (pag. 167). 

Beslist
Het derde deel confronteert Simon met zijn verleden. Als levensdraden uit zijn jonge jaren via de pers hem voor ogen komen, is hij in staat de slotsom van zijn leven te formuleren. ,,Nacht, straten, apotheek, lantaren", mompelde hij. ,,Een zinloos schijnen in de mist. Al leef je nog eens twintig jaren geen uitweg- alles is beslist". 

Deze boodschap die haaks op de kern van het Evangelie staat- blijft in de ziel van de lezer hangen, ook al heeft hij weet van de knappe taalhantering van Maarten 't Hart, die zeldzaam mooi kan schrijven. Als Simon met zijn vader door het nieuwsgierige Rozenburg loopt: ,,In stevige pas liepen vader en zoon de Lijnstraat door. Overal waar zij passeerden bewogen vluchtig de gordijnen, alsof een briesje van huis tot huis snelde". Bizarre gebeurtenissen worden door de stijl van 't Hart aanvaardbare feiten. Hij kan met woorden levensecht typeren. 

Wie neigt hiervan te gaan genieten, wordt hard teruggeworpen doordat Maarten 't Hart een listig loopje met de Heilige Schrift neemt. Met voelbaar genoegen tekent hij aan: ,,Van Luther, zoveel was wel zeker, liep een rechte lijn naar Adolf Hitler". Schokkender is zijn subtiele en openlijke verwerping van en spotten met de levende God. Waarvan hier geen citaten volgen. 

N.a.v. "De nakomer", door Maarten 't Hart; uitg. De Arbeiderspers, Amsterdam, 1996; 282 blz.