Palmwijn is de harddrugs van een eiland voor de Westkust van Afrika. Wie het vocht drinkt, raakt er net zo verslaafd aan als Shell van het zwarte goud in Nigeria. Door de bemoeienis van westerlingen is de palmwijn de illegaliteit in gedreven. Tappers hangen stiekem emmers aan de bomen. Met als gevolg dat er dode plekken in het woud verschijnen. De ontbossing neemt toe en de woestijn rukt op.

De boodschap is duidelijk. ,,Dat soort hulp maakt de boel alleen maar kapot". Als Boekenweekgeschenk schreef Adriaan van Dis de novelle "Palmwijn". Van Dis maakt het na zijn ongelukje met "In Afrika" (1991) helemaal. Vorig jaar werd zijn come back bezegeld toen zijn roman "Indische duinen" dubbel werd bekroond. 

Met "Palmwijn" houdt Van Dis zich geografisch niet aan het richtsnoer van de Boekenweek: Eeuwig El Dorado. Dat is ook niet verplicht en Van Dis, voorheen Nathan Sid, situeert zijn eldorado in Afrika. "We carry within us the wonders we seek without us: There is all Africa and her prodigies in us", luidt het motto dat hij "Palmwijn" meegaf, van Sir Thomas Browne. 

Susan Courtland
In "Palmwijn" beschrijft de ik-figuur een internationale waarnemer- de belevenissen van Susan Courtland. Deze Amerikaanse vrouw belandt na talloze omzwervingen op een Franssprekend eiland voor de kust van Afrika. In haar binnenste draagt ze de last van het verleden mee: vreemd meisje aan de rand van het schoolplein, ongelukkig huwelijk, zoon Jim die na Vietnam zelfmoord pleegt, echtgenoot overlijdt. 

Susans hart lijkt dichtgesoldeerd. Toch hervindt ze op het eiland de intensiteit van het leven. Dat gebeurt in een emotionele confrontatie met de vuurdanser op een feest. Ze drinkt daar de palmwijn die mensen alles doet vergeten. Na een paradijselijke roes volgt de bittere kater. Twee dagen lang ligt ze ziek in het ecologisch centrum van de milieufreak William. De Afrikaan Sow verzorgt haar met kruiden. 

Eenmaal nuchter, slaat Susan weer aan het schetsen. Op een van haar tekensessies ontmoet ze Diller. Deze Brit uit een geslacht van reders en scheepsbouwers is wars van de kouwe kak van de zogenaamde tropenadel. 

Colleges
Met gezag in zijn stem geeft Diller Susan gepassioneerde colleges in 'kolonialisme'. Het is net als met de palmwijn. ,,We hadden ons er niet mee moeten bemoeien, zij kennen de grond hier beter dan wij. De zwarten kunnen die zelf uitstekend beheren, maar omdat de blanken er geleerde theorieën op na houden en over moderne technologie beschikken en bulken van het geld, denken zij dat wij het beter weten". 

Van Dis laat zijn personages in de actualiteit van het "verloren continent" figureren. Separatisten willen de onafhankelijkheid van het eiland bevechten. De hoofdstad bestrijdt dat. Er is immers olie aangetroffen in het gebied. Als de opstand losbarst, probeert Susan met Sow en Diller ontsnapte rebellen te redden. Op dat moment beseft Susan dat ze niet deugt voor mensen. 

De volgende dag spoelen de lijken aan. Elke nacht krijgt Susan bezoek. Van stemmen die ,,moordenaar" schreeuwen. Die stemmen houden haar aan het eiland vast. Niemand weet hoe de ongeneeslijke Susan aan haar einde kwam. Blijkens een krantenknipsel moet het een tragische dood zijn geweest. 

Verantwoordelijk
De ik-figuur herinnert de eilanders eraan dat Susan erop had gewezen dat ze niet passief moesten blijven. Doordat de vluchtelingen verdronken, haalde de zaak van de opstandelingen wereldwijd de media. Zijn woorden zijn amper verstorven of ze zien hem als de grote, witte vreemdeling met een zak vol geld. "Toubabs" zijn de oorzaak van onze misère, wordt hem verweten, dus hebben wij recht op hulp. Nee, antwoordt hij, ,,die houding hoort bij het verleden. Jullie zijn verantwoordelijk voor jezelf". 

De verteller beschouwt zijn aanwezigheid op het eiland als een vergissing. Hij acht de Afrikaner te hoog om hen als bedelaars te bejegenen. Waarom ze dan toch een slachtofferbehandeling wensen, verwart hem. Hij wil helpen zonder te bevoogden, maar de behoefte tot moraliseren zit hem hoog. Een ding weet hij zeker: schuldgevoel mag geen leidraad zijn. Vooruitgang moet op eigen kracht gebeuren. Hetgeen niet gaat met medelijden en verkeerd aangewende hulp. 

Van Dis laat zijn geest bewust uit de fles ontsnappen. Uit "Palmwijn" kan men destilleren dat het Westen de Derde Wereld met rust moet laten, zodat de inwoners zichzelf kunnen ontwikkelen. 

Wie "Palmwijn" leest, is terug bij Van Dis: ,,Vorige winter kreeg ik een brief uit Afrika. Hij voelde warm aan, de zon zat nog als een verstekeling in de envelop". Overeenkomsten met diverse Afrikaanse landen dringen zich op. Maar, waarschuwt de auteur, hoewel overeenkomsten niet toevallig zijn en de politiek naar werkelijkheid is getekend, zal geen lezer het in "Palmwijn" beschreven eiland op de kaart aantreffen. 

N.a.v. "Palmwijn", door Adriaan van Dis; CPBN 1996; 95 blz.