Ook Joden konden zich monsterachtig misdragen in de Tweede Wereldoorlog. ”De nacht der Girondijnen” van Jaques Presser vertelt het verhaal van een jood die helpt zijn rasgenoten te vernietigen. Maar hij komt tot inkeer. Pressers boek is een van de favoriete romans van docente Nederlands J.J. Haak-Loeve: „Het boek houdt mij een spiegel voor.”

Naam: J. J. Haak-Loeve
Leeftijd: 41
Woonplaats: Sliedrecht
Functie: Docent Nederlands aan de Guido de Brès te Rotterdam
Favoriete boek: ”De nacht der Girondijnen”van Jacques Presser.

Inhoud: Henriques, een geassimileerde Amsterdamse jood, krijgt een baantje aangeboden als opzichter in Westerbork. In de hoop de gaskamers te overleven, gaat hij op het aanbod in. Voorwaarde is wel dat hij zich tegenover zijn medegevangen Joden meedogenloos opstelt.
Voor één gevangene heeft Henriques respect: de joodse geestelijke Jeremia Hirsch. Door gesprekken met hem wordt Henriques zich bewust van zijn joodse wortels. Als Hirsch vlak voor zijn transport grof beledigd wordt door een SS’er, neemt Henriques het voor de de geestelijke op. Onmiddellijk wordt hij in een strafbarak geplaatst, voor transport naar Auswitsch. In afwachting van zijn vertrek schrijft Henriques zijn memoires, waarin hij zoekt naar zijn joodse wortels.

Wanneer voor ’t eerst gelezen?
„Tijdens de opleiding voor docent Nederlands, in 2002. Mijn docent was erg onder de indruk van dit boek. Toen hij erover vertelde maakte dat me heel nieuwsgierig.”

Wat maakt dit boek speciaal?
„Joden zijn in dit boek niet alleen slachtoffer, maar ook onderdrukker. De hoofdpersoon misdraagt zich verschrikkelijk en is verantwoordelijk voor de vernietiging van zijn eigen volk. Het sterke vind ik dat die beide kanten, slachtoffer en onderdrukker, zich verenigen in één mens, de hoofdpersoon Henriques. Bij het lezen van dit boek gaat de romantiek echt van de oorlog af.”

Bijzonder personage?
„De jood Jeremia Hirsch. Hij wordt weggevoerd, maar kan alles verdragen omdat hij troost put uit psalm 23. Hij voelt zich gered door God. Dat bracht me tijdens het lezen in een conflict: Hirsch is een diepgelovige jood, maar gaat wel met een oudtestamentisch, joods geloof de gaskamers in, zonder redding door Christus. Dat hield mij een spiegel voor: wij zijn dan wel christenen, maar geloven wij wél? Ook voor ons geldt dat we alleen gered zijn als we bij Christus horen.”

Waarom moeten leerlingen dit lezen?
„De hoofdpersoon stelt zich vragen over zijn eigen wortels: waar hoor ik thuis? Ben ik volkomen geassimileerd, of heb ik ook banden met mijn joodse wortels? Henriques keert vlak voor zijn wegvoering terug naar zijn roots: hij noemt zich dan weer Jacob, zijn oorspronkelijke joodse naam. De vraag naar je roots zou iedereen zichzelf moeten stellen. Kennen wij ’t geheim van waar we thuis horen, van de weg die God met ons gaat?”

N.a.v. Jacques Presser, ”De nacht der Girondijnen”, eerste druk 1957.