Toneelregisseur Rob Noordhoek slaat midden op de oceaan overboord en spoelt op een onbewoond eiland aan. J. Bernlef weet in zijn nieuwste roman, "Verloren zoon", de lotgevallen van deze moderne Robinson Crusoe boeiend en geloofwaardig te beschrijven. 

Het eiland deed vroeger dienst als basis voor het Franse leger. Tien jaar voordat Rob er landt, zijn de laatste bewoners van het eiland vertrokken. In een van de overgebleven huizen vindt Rob een aantal blikken voedsel. Dankzij deze vondst weet hij enige tijd in leven te blijven. Door gebrek aan praktisch inzicht is hij echter nauwelijks in staat zijn voorraad uit te breiden. 

Op een van zijn speurtochten naar voedsel vindt Rob blocnotes en schrijfgerei. Hij zet zijn naam op het papier, om de pen te proberen. ,,Dat ene woord maakte hem bewust (...) van zijn hopeloze situatie op dit onbewoonde eiland" (blz. 48). Hij schrijft niet verder.
Op een dag stuit Rob op de reclameafbeelding van een actrice die hij persoonlijk kende. Hij brengt de foto naar zijn kamer en gaat voor de secretaire zitten. ,,Plotseling stroomde hij zo vol verleden dat zelfs zijn honger verdween, (...) en hij als een bezetene de balpen vastgreep". 

Verleden
Uit de brieven die hij haar schrijft, blijkt dat fotomodel Suzan in een inrichting is terechtgekomen. Ze leefde zich te veel in de rol van een autistisch kind in. 

Rob schrijft: ,,Kan iemands verleden verdwijnen? Zo zag het er bij jou uit. Alsof alles in je gewist was en er alleen nog maar een levend omhulsel was overgebleven dat sprekend op de vroegere persoon leek. Bij mij ging het anders. Ploseling werd ik op een zijspoor gerangeerd vanwaar het uitzicht op mijn verleden totaal veranderd was. Het was hetzelfde leven, het waren dezelfde gebeurtenissen die ik mij herinnerde beleefd te hebben, maar nu vanuit een totaal ander perspectief gezien en daardoor beleefd als door een ander" (pag. 79). 

Tijdens de voorbereidingen voor het vijftigjarig huwelijk van zijn ouders ontdekte Rob Noordhoek dat hun verhouding heel anders was dan hij altijd had gedacht. Rob leeft juist lang genoeg om zijn geschiedenis op schrift te stellen. Het visioen dat hij bij zijn sterven krijgt, verzoent hem met zijn verleden. 

Masker
Een belangrijk thema in het boek is de vraag naar identiteit van mensen. ,,Iedereen had een geheim, iedereen droeg een masker" (pag. 7). Rob vraagt zich af wie hij eigenlijk is. Zijn naam lijkt niet meer in zijn biografie te passen (pag. 78), als hij ontdekt wat zijn ouders voor de wereld verborgen hielden. 

Tevens toont het boek hoe de techniek de moderne mens afhankelijk heeft gemaakt. Rob, die als regisseur de touwtjes in handen had, blijkt hulpeloos als hij zichzelf in leven moet houden. ,,Een dier dat honger heeft, aarzelt niet. Het gaat op zoek naar eten, het weet instinctmatig waar het dat zoeken moet. Maar een mens weet niet meer hoe dat moet. Hij is het verleerd, maar zijn lichaam niet de honger, niet de dorst" (pag. 18). 

Rob is niet gelovig. In de kapel op het eiland staat een Mariabeeld. Hij bidt tot haar om kracht voor het afmaken van zijn verhaal. De Madonna heeft, evenals Suzan, ,,een gezicht waar het leven zich uit teruggetrokken leek te hebben" (pag. 35). In het slotvisioen van zijn leven speelt ook de Madonna een rol in de verzoening met zijn verleden: ze neemt hem op en hij wordt schoongespoeld. 

Kanttekeningen
Bernlef heeft met dit boek opnieuw zijn vakmanschap bewezen. De schrijver maakt alle gebeurtenissen aannemelijk, ook die van het soort ,,dat romanschrijvers als te onwaarschijnlijk van de hand wijzen" (pag. 65). De vraag is of Rob in zijn situatie dergelijke stilistisch perfecte brieven kon schrijven. Dat neemt een lezer de schrijver echter niet kwalijk. 

"Verloren Zoon" heeft enige stilistische overeenkomsten met "Robinson Crusoe". Evenals Daniël Defoe gebruikt Bernlef een auctoriële verteller. Ook de hoofdstukaanduiding is op dezelfde manier opgebouwd als in Robinson Crusoe. 

Het verhaal wordt luchtig verteld, maar het boek bevat geen woord te veel. De tekst staat vol verrassende gedachten en vergelijkingen. Een voorbeeld: ,,Schrijven is net zoiets als een huis inrichten, het verankert je in het leven (pag. 145)". 

Helaas bevat "Verloren zoon" enkele vloeken en een oneerbiedige passage over het paradijsverhaal. Het boek is niet tot eer van God geschreven. Het is te betreuren dat een moderne roman vrijwel nooit zónder dergelijke kanttekeningen is aan te bevelen. 

N.a.v. "Verloren zoon", door J. Bernlef; uitg. Em. Querido's Uitgeverij, Amsterdam, 1997; ISBN 90 214523 32; 189 blz.