Bij het schrijven van het boekenweekgeschenk heeft Renate Dorrestein bewust het thema "Mijn God" gevolgd. ,,Ik heb nooit getwijfeld aan het bestaan van God", zei ze tijdens de presentatie. ,,Integendeel, er is altijd sprake geweest van een warme relatie". Haar verhouding met God bepaalt voor haar wie en wat Hij is: niet een persoonlijke God, Die onafhankelijk van de mensen bestaat en hun leven bestuurt, maar een aanspreekpunt ,,om je het gevoel te geven dat je niet alleen bent in het universum".
De titel van Dorresteins boek "Want dit is mijn lichaam"- is veelzeggend, waar de auteur bekent dat ze vooral in het proces van het schrijven Gods aanwezigheid ervaart. Met deze verwijzing naar het avondmaal of de mis, want Dorrestein heeft een rooms-katholieke achtergrond- krijgt het schrijfproces de lading van een sacrament. Kunst vervangt de religie. Wie 'creatief' omgaat met bijbelse gegevens, is naar hedendaagse begrippen verder dan wie slechts luistert naar en zich laat gezeggen door Gods Woord.
Maakbaarheidswaan
"Want dit is mijn lichaam" gaat over het idee van de mens dat hij zijn eigen schepper kan zijn. Vier van de vijf personen in het boek dwingen hun lichaam in het gewenste model. Ze doen aan sport, eten vegetarisch, drinken zwavelhoudend water tegen kaalworden, meten zich zelfs een nieuwe neus aan via de plastische chirurgie. Allemaal leven ze in de waan dat lichamelijke en psychische welstand maakbaar is. Zelfs het weer moet beheersbaar zijn. De mens heeft zichzelf op Gods troon gezet.
Ooit dacht Renate Dorrestein er zelf zo over. Dat veranderde toen ze getroffen werd door het chronische vermoeidheidssyndroom ME. In een vorige week geplaatst interview in NRC Handelsblad zei ze: ,,Het lijden van een groot verlies is een van de momenten waarop je erachter komt dat je het zelf helemaal niet in de knuisten hebt. Bijvoorbeeld bij het verliezen van je gezondheid".
In haar boek is het de schilder Job Olson, die met de afbraak van zijn lichaam en zijn hele wereld wordt geconfronteerd. Hij wordt kaal, krijgt last van incontinentie en verliest zijn tweede vrouw uiteindelijk aan zijn kleinzoon. Job heeft grote moeite met het accepteren van de afbraakverschijnselen in zijn lichaam, hoewel hij als kunstenaar juist het onvolmaakte de essentie van het leven acht. Zijn kreupele dochter Maria, de enige die zich niet met haar lichaam identificeert, is haar leven lang zijn model geweest. ,,Maria's essentie is de imperfectie. Zo zie ik dat. Maar dat is het leven (...). Niets is zoals het wezen moet".
Vergeving
Gedurende een korte periode denkt Job, dat zelfs kunst maakbaar en beheersbaar is. Voor het eerst laat hij Maria in de steek en kiest hij zijn tweede vrouw Felicity als model. Hij gebruikt niet langer kwasten en verf, maar een computerprogramma: ,,Dit werk kan de hele eeuwigheid mee. We hebben het over onsterfelijke, onvergankelijke kunst", zegt hij tegen zijn kleindochter. Zij constateert echter, dat ze de "Maria's" mooier vindt. Ook Maria zelf is die mening toegedaan: ,,Wat een geweldige wraak heb je genomen, Cas, met je computers: van een schilder van wereldformaat heb je Job veranderd in een onnozele prutser en een pornograaf".
Uiteindelijk keert Job echter bij Maria terug, als hij merkt dat Felicity hem ontrouw is. Maria heeft juist besloten dat ze haar eigen leven wil leiden, onafhankelijk van haar allesbeheersende vader, maar als ze zijn ontreddering ziet, komt ze op dat besluit terug. Daarmee wijkt dit boek af van Dorresteins vroegere werk. Vergeving komt hier in de plaats van vergelding. Maria een toevallig gekozen naam?- wier hele leven Job naar zijn hand gezet heeft, besluit vrijwillig bij hem te blijven.
Sacrament
Dorrestein noemt haar boek ,,een verhaal over schuld, verzoening en genade". Dat lijkt heel orthodox, maar alleen al de manier waarop Gods Naam wordt gebruikt soms betekenisvol, soms ook volkomen zinloos- is een signaal. Ook de titel spreekt boekdelen. "Want dit is mijn lichaam" verwijst naar de thematiek van het boek: het lichaam wordt een god, die echter uiteindelijk de mens in de steek laat.
De woorden van de titel woorden van Christus, gesproken in de context van het laatste avondmaal- worden daarmee ontdaan van alles wat met heiligheid en eerbied te maken heeft.
Dat de auteur de oorspronkelijke herkomst van haar titel echter heel goed beseft, laat ze merken in een weerzinwekkende passage over het avondmaal. Job heeft ooit zijn eerste vrouw in zijn eigen tuin begraven. Veel later ontdekt hij, dat het lijkvocht moet zijn doorgesijpeld in de put waaruit hij zijn zwavelhoudende drinkwater haalt. ,,De vergelijking met een zeker christelijk kannibalistisch gebruik, een heilig sacrament genaamd, drong zich hardnekkig op". Deze manier van omgaan met de Bijbel mag dan in bepaalde kringen creatief heten, wie de betekenis van Jezus' woorden werkelijk beseft, ervaart een dergelijke passage als pure blasfemie.
Misschien lukt het de CPNB een volgend jaar om een voor héél Nederland aanvaardbaar boekenweekgeschenk te bieden.
N.a.v. "Want dit is mijn lichaam", door Renate Dorrestein; uitg. CPNB, 1997; ISBN 9074336329; 96 blz.