,,Ze hield zichzelf steeds voor dat er ergere dingen waren. Ze had een huis en ze had werk". De tweede roman van Joke Verweerd zet sterk in. "De rugzak" stelt thema's als rouwverwerking, relaties, schuld en vergeving aan de orde. Al in haar vorige boek, "De wintertuin", liet de auteur zien dat de beschrijving van psychologische processen haar sterke punt is. De gebeurtenissen in de roman zijn echter enigszins voorspelbaar en doen bovendien niet altijd even realistisch aan. 

"De rugzak", volgende week in de boekhandel, is het verhaal van drie mensen: Jiska, Lieven en Femke. Na het ongeluk waarbij haar heerszuchtige man om het leven kwam, is Jiska verhuisd. Ze werkt op een basisschool, waar niemand haar verleden kent. Het litteken in haar lies is slechts het uitwendige symbool van andere, onzichtbare verwondingen. 

Met hardlopen en papier vouwen probeert ze haar pijn te verdoven en greep te krijgen op de weerbarstige werkelijkheid: ,,Ze had het allemaal al honderden keren gedaan. Het ging om het vouwen, niet om het resultaat. Het ging om de verslaving aan de precisie, om de messcherpe vouw, om het rustige, willige van het papier dat zich vouwen liet". 

Toeval
Femke, die in Jiska's klas stage loopt, heeft een ander probleem. Elke dag gaat ze, net als haar vader Lieven, naar het ziekenhuis. Haar moeder ligt daar sinds maanden in coma en raakt met de dag verder weg van de dingen om haar heen. Vader en dochter kunnen niet anders dan noodgedwongen leren loslaten, elke dag een beetje meer. 

Wie deze informatie uit het eerste hoofdstuk heeft verwerkt, kan op dat moment al voorspellen in welke richting het verhaal zich zal gaan ontwikkelen. Desondanks weet de auteur de aandacht voorlopig vast te houden door de beschikbare informatie heel zorgvuldig te doseren. Stapje voor stapje komt de lezer aan de weet dat de dood van Wiebe Jiska's echtgenoot- en het langzame stervensproces van Jet Femkes moeder- door een en hetzelfde ongeluk werden veroorzaakt. Jiska heeft dat vrij snel in de gaten, Lieven en Femke weten het pas helemaal aan het eind van het boek, als Jiska haar schuldgevoelens met hen deelt. 

Dat Femke uitgerekend stage loopt bij de vrouw die niet alleen betrokken was bij het ongeluk dat haar moeder overkwam maar bovendien erg op haar moeder lijkt, mag al een bijzondere samenloop van omstandigheden heten. De auteur gaat echter nog veel verder. Jiska blijkt kamers te bewonen in het huis waar ooit Femkes overgrootouders woonden en hoe toevallig- de eigenares ervan is juist van plan de boerderij te verkopen. Lieven hoeft er alleen nog maar langs te komen om het bordje te zien. 

Intermenselijke relaties 
Jiska zelf ervaart het als ,,een samenhang, een verband dat logisch en toch ook weer ongelooflijk toeval was". Ze doet moeite om een verklaring te vinden: ,,als dit werkelijk zo was, dan zat God erachter. Niemand anders kon zo iets bedenken". Dat de wegen van Jiska, Lieven en Femke elkaar zo vaak kruisen, heeft dus alles met Gods voorzienigheid te maken. 

Toch blijf ik moeite houden met de vele toevalligheden. Wie zo veel aandacht besteedt aan psychologische waarschijnlijkheid, pretendeert een realistische roman te schrijven. Binnen dat genre past het eenvoudig niet dat de gebeurtenissen al te veel afhankelijk zijn van het toeval. Ik ontken niet dat God alle dingen bestuurt, maar in het leven van de meeste mensen vinden wonderen slechts zó zelden plaats dat het werkelijk wonderen blijven. 

De personen in deze roman herkennen Gods voorzienigheid in de uitzonderlijke manier waarop hun levens met elkaar verweven raken. Een mens die niet ziet en tóch gelooft, ook als alle dingen verkeerd lijken te gaan, geeft echter blijk van een iets realistischer geloofsleven. 

In het algemeen krijgt de lezer van "De rugzak" een enigszins geïdealiseerd beeld van de werkelijkheid. Joke Verweerd is in staat intermenselijke relaties diepte te geven, maar de hoofdpersonen van de roman zijn wel bijzonder goed op elkaar ingespeeld. Je vraagt je af of de auteur misschien vooral wil beschrijven hoe mensen zich behóren te gedragen. 

Schuldgevoel
Femke weet de situatie altijd op te vangen; je krijgt haast de indruk dat ze eigenlijk nooit iets verkeerd doet. Bovendien is ze creatief: ze maakt bijvoorbeeld liedjes voor de musical die de leerlingen van de basisschool tijdens een ouderavond uitvoeren. De titel van de roman verwijst naar zo'n liedje:
Sta op, ga op reis,
een rugzak moet je dragen,
met antwoorden en vragen,
met lief en leed door dag en nacht,
vertil je niet aan eigen vracht,
draag niet te veel, til niet te licht,
je bent in wankel evenwicht. 

Jiska is als karakter het meest uitgewerkt en zij komt dan ook het geloofwaardigst over. Ze lijdt onder het idee dat ze de dood van haar man en Femkes moeder op haar geweten heeft: juist vóór het moment van het ongeluk had ze haar man meegedeeld dat ze niet samen met hem verder kon. Ook al was de botsing niet zijn schuld, hij had misschien kunnen uitwijken als zijn aandacht niet was afgeleid. 

Aan het begin van het boek kan Jiska haar schuldgevoelens slechts verdringen, maar heel langzaam leert ze ermee omgaan. Stapje voor stapje komt ze verder in een moeilijk verwerkingsproces. Ze erkent dat eigenbelang haar leven heeft bepaald. Uiteindelijk spreekt Femke het verlossende woord: ,,Denk maar niet dat ik je zielig vind, met je boete doen. Iedereen heeft schuld en niemand kan haar betalen. Zo werkt het niet tussen God en de mensen. Hij zit niet op aflossing te wachten, maar op een bekentenis... Dan kan Hij daar vergeving tegenover zetten". 

Herinneringen
Sommige auteurs vertillen zich aan een dergelijke thema, maar bij Joke Verweerd is dat beslist niet het geval. In de beschrijving van Jiska's moeizame verwerkingsproces is ze op haar best. De gebeurtenissen in het heden roepen bij Jiska telkens weer herinneringen uit het verleden op, die in de vorm van flashbacks worden weergegeven. Nergens werkt dat storend: er is telkens sprake van een vloeiende overgang. De auteur moet moeite hebben gedaan om de verschillende verhaallijnen zo moeiteloos op elkaar te laten aansluiten. 

Tegen het einde wordt het boek een tikje langdradig. Er wordt net iets te vaak gememoreerd dat Jiska zich in haar huwelijk veel te afhankelijk gedroeg. Ook de natuurbeschrijvingen, altijd ongedacht passend bij de stemming van de hoofdpersonen, hadden wat minder aandacht mogen krijgen. 

Ook al zou ze wat zorgvuldiger met verwijswoorden moeten omgaan, in het algemeen weet Joke Verweerd beeldend te schrijven. Haar roman eindigt bijna even sterk als hij inzet: ,,Van binnen kwam het geluid van de telefoon. Ze luisterden en hoefden elkaar niet te vertellen dat het Lieven was (...) ,,Nu belt hij naar jou!" zei Femke. En dat was zo". Wat aan het begin van de roman al te voorspellen was, is aan het eind nog steeds niet met zoveel woorden gezegd. 

N.a.v. "De rugzak", door Joke Verweerd; uitg. Boekencentrum, Zoetermeer, 1997; ISBN 9023905644; 200 blz.