Liefhebbers van Chaim Potok hebben 'm al gelezen: "De familie Slepak. Kroniek van een Russisch dissidentengezin". Het is het waar gebeurde verhaal van de Slepaks, opgetekend door de auteur van "Uitverkoren" tot "De hand van de golem". 

De geschiedenis bracht Potok in aanraking met de wereld van Volodya Slepak en zijn vrouw Masja. Hij zag het als zijn plicht mensen als de Slepaks te bezoeken. Zij waren het die met hun openlijke verzet tegen het communistische regime hun leven riskeerden. 

Potok geeft in zijn betoog, waarin hij fictie tot nauwelijks traceerbare schakels beperkt, antwoord op twee vragen. Wat brengt mensen die in de hoogste kringen van een politiek systeem een comfortabel leven leiden, ertoe zich plotseling tegen dat systeem te keren en hun leven te ruïneren? Kan één familie als een microkosmos dienen om te verduidelijken wat uiteindelijk met alle volkeren van de Sowjet-Unie gebeurde? 

Vader en zoon
Nadat Chaim Potok en zijn vrouw Adena in januari 1985 in Moskou de Slepaks ontmoet hebben, wijdt Potok eerst een deel aan de vader en vervolgens een deel aan de zoon. De vader is Solomon Slepak, die als jongen van dertien Wit-Rusland ontvlucht. Uiteindelijk wordt hij een toegewijd bolsjewiek, voorvechter van de Oktoberrevolutie van 1917 en gerenommeerd publicist en commentator. 
Hoewel hij jood is, ontsnapt hij op miraculeuze wijze de zuiveringen van de jaren dertig en veertig. In 1950 wordt Solomon Slepak van de ene dag op de andere uit zijn functie bij een uitgeverij ontheven. Hij mag in 1978 nog wel eervol worden begraven, op een kerkhof voor uitsluitend partijleden. 

De zoon lijkt aanvankelijk zijn vaders weg te volgen. Volodya studeert in 1950 af als een van de besten in de vliegtuigbouw. Hij krijgt een baan en trouwt met de arts Masja. Als Masja in haar ziekenhuis getuige is van een boycot van joodse 'gifmengers', stapt ze met de zoon naar de vader. Solomon Slepak verloochent zijn joods-zijn in de ogen van Volodya. Hij neemt het op voor de Communistische Partij. Volodya velt daarop zijn Salomonsoordeel over zijn vader, wat erg pijnlijk moet zijn geweest: ,,Ik begrijp dat er veel bloed aan je handen kleeft". 

Joodse strijd
Volodya Slepak klimt op tot de absolute top van het niet-politieke leven in de Sowjet-Unie. Hij vervult een pioniersrol in de nationale defensie van het moederland, iets dat later tegen hem zal worden gebruikt. Het gezin van de zoon heeft oog voor stemmen van buitenaf. Volodya en Masja hebben een radio. Ze lezen Soltzjenitsyn en de ondergrondse pers. Ze zijn getuige van de machtsstrijd na de dood van Stalin in 1953. Ze ervaren de intensivering van het antisemitisme. Ze maken zich daarover zorgen en in 1965 komt een mogelijke emigratie naar Israël voor het eerst ter sprake. 

Ze vormen met vrienden een weerbarstige joodse kern, die trots is op de eigen identiteit. Pas vele jaren later realiseren ze zich dat er in de SU duizenden vriendenclubjes zoals de hunne zijn geweest. De voorhoedegevechten van deze vriendenclubjes maken uiteindelijk de brakke grond rijp voor de latere joodse strijd, die ,,op zijn beurt toen hij aan kracht won de democratische mensenrechtenbeweging van de dissidente Russen ondersteunde". 

Voor de Slepaks is de Zesdaagse Oorlog in 1967 doorslaggevend. In hun hart rijst de hoop dat er voor een fantastisch doel kan worden gevochten: emigratie. Spoedig laten zij en de joodse dissidenten alle hoop op een plaats voor zichzelf binnen het systeem varen en verbreken ze de band die hen met Rusland verbindt. Langzaam is bij hen het besef gegroeid dat ze tot het joodse volk behoren en beginnen ze naar wegen te zoeken om naar het Beloofde Land te gaan. De eens zo trotse vader verafschuwt de zoon hierom. ,,Maar naar Israël, naar een fascistisch land!" schreeuwt hij. 

Verbanning
Potok geeft zeer gedetailleerd de verpletterende visumoorlog weer die de Slepaks met de autoriteiten voeren. De monsterlijke chicanes van de KGB leiden tot de verbanning naar een Siberisch gehucht niet ver van China, waar vader Solomon in zijn jonge jaren nota bene nog had gevochten een verbanning die achteraf ook nog illegaal blijkt. Zoon Sanja bevindt zich dan al lang en breed in Israël, terwijl zoon Leonid en zijn gezin later uitreizen. Na achttien jaar wachten volgt in 1987 dan toch voor Volodya en Masja het begeerde visum. Ze vertrekken op 25 oktober 1987, precies tien jaar na hun zoon Sanja. Volgens de kronieken was de dag van hun uittocht een vochtige, bewolkte dag met druilerige natte sneeuw. 

Chaim Potok heeft de protocollen van de Slepaks tot een authentiek document omgevormd. Hij giet ze in de vorm van een sober en geserreerd relaas dat op alle fronten overtuigt. In de epiloog legt hij rekenschap af over zijn methode en beantwoordt hij de door hemzelf opgeworpen vragen. Hij was gefascineerd door Volodya, die het beste van het systeem bezat en ermee brak, omdat hij joods was. Zelf is Potok ook een jood en hij eerbiedigt de taaie volharding van de Slepaks. Volgens hemzelf zijn de omissies in dit boek te talrijk. Het geheim bijvoorbeeld van Solomon Slepak, die altijd aan de KGB ontsnapte, wist hij niet boven water te krijgen. 
Bescheidenheid is een deugdzame eigenschap, maar schrijvers als Potok hoeven dat naar mijn mening niet te zijn. 

Geestelijke diaspora
De les uit de kronieken van de familie Slepak is dat, willen we de normen en waarden van een beschaafde westerse samenleving instandhouden, we niet moeten vervallen in ideologische verblinding of hebzucht en materialistisch cynisme. Wat voor de familie Slepak een bittere realiteit werd, kan voor de willekeurige ander een grauwe geestelijke diaspora worden. ,,Stilaan meldden zich saaie weken zonder kleur: november stond al voor de deur". Aan dit motto van Poesjkin ontleende Potok de oorspronkelijke titel "The Gates of November". Hij kondigde op een tournee door Nederland aan dat hij de ontwikkelingen van de familie Slepak blijft volgen, binnen de poorten van Sion. 

N.a.v. "De familie Slepak. Kroniek van een Russisch dissidentengezin", door Chaim Potok; uitg. BZZTôH, Den Haag, 1996; ISBN 9055010820 (pap.) en 9055010812 (geb.); 352 blz.