Verhalen in de streektaal komen we veelal tegen in speciale rubrieken van de dag- en weekbladpers. Heel vaak gaan deze verhalen over situaties en mensen van vroeger. Geen wonder dat velen automatisch een link leggen tussen streektalen en ouderwetse toestanden bij achterlopende volksdelen. Om meer dan één reden is het jeugdboek "Jewilmke" van Gerrit Kraa dan ook een ware uitkomst. 

Als oud-Rijssenaar verloochent Kraa zijn afkomst niet. De schrijfwijze van het boek is aangepast aan de officiële spelling van de "Kreenk vuur de Twentse Sproake", maar het is en blijft echt Rijssens. Kraa laat zien dat het 'Riessens' springlevend is en alles in zich heeft om eigentijdse situaties op te roepen. 

Met zijn boek bevrijdt Kraa het dialect van de mottenballenlucht en het klompendansersgeluid. Jewilmke (verkleinwoord van Janwillem) Twentelink is een heel gewone jongen uit negentiennu. Direct bij het eerste verhaal merk je dat. Bij de beschrijving van de omgeving zien we een waslijn met enkele boezeroens (overhemden) en wat spiekerboksen (spijkerbroeken) van broer Gerrit. 

Lach en traan
De verhalen in het boek laten zich vlot (voor)lezen. De opvallend puntige vergelijkingen van Kraa zijn van een nagenoeg literair gehalte en doen weldadig aan. Als docent Nederlands definieerde Kraa het begrip humor altijd als "een lach en een traan". Dat is in het boek te merken. Ernst en luim zijn allebei aanwezig. Het verhaal "Jewilmke en zin groffa" (Janwillem en zijn grootvader) is gevoelig. 
Grootvader Janwillem (de opa naar wie Jewilmke genoemd is) is op een nare manier in de vut gewerkt, krijgt een hartinfarct en wordt met de ambulance ("rap as nen hazen met nen bouvier achter zik an") naar het ziekenhuis gebracht. "'N dokter har ook wal in de gaten da-j gen infarct kriegt van nieje beande op ne fietse zetten". 

De originaliteitsgraad van de verhalen is hoog. "Enkele ervan werden al voorgelezen voor Radio Oost of stonden al in de regionale pers", zo staat voor in het boekje. Toch heeft Kraa een beetje plagiaat gepleegd. Niet echt ernstig, want voor dit boek maakte hij handig gebruik van zijn eigen werk en zoiets komt natuurlijk altijd aan het licht. Bij het voorlezen van de verhalen in de klas herkende een oplettende leerling de verhalen. Als bewijs bracht hij een jeugdboek mee dat in 1985 uitkwam bij de Rijssense uitgeverij Ligtenberg: "Bas en Bram in actie", door een zekere Gerard ter Vanne. 

De vrouw van een collega (Wilma Jansen) loste het pseudoniem/anagram vaardig op: Gerard is Gerrit en Ter Vanne is Van Enter. En inderdaad, Kraa woonde lange tijd in het klompendorp. "Bas en Bram in actie" bevat veel verhalen (in de standaardtaal, maar even origineel) die ook in Jewilmke staan. 

Origineel 
Een groot deel ervan is door Kraa meer dan getrouwelijk overgezet in het Rijssens dialect. Om "Jewilmke" helemaal compleet te maken, had dat best vermeld mogen worden. Het doet immers niets af van Kraa's kwaliteiten. Hij hanteert standaard- en streektaal op even hoog niveau. Het is geen schande om originele Nederlandse verhalen nog origineler te maken door ze in de streektaal uit te geven. 

Het boek telt twaalf hoofdstukken. Per hoofdstuk heeft Kraa de moeilijke dialectwoorden van kernachtige vertalingen voorzien. De officiële Twentse schrijfwijze (dicht bij de standaardtaal) en de verklarende "woordenlieste" maken het sprankelende boek ook zeer toegankelijk voor lezers aan de andere kant van de IJssel. 

Ook het zeer spaarzame gebruik van diakritische tekens (accenten, trema's en dergelijke) maakt het lezen erg gemakkelijk. Het boek is voorzien van duidelijke tekeningen van Hans en Henk Jaspers Faijer. De omslagtekening vind ik niet de beste, maar de overige tekeningen in het boek tonen dat de gebroeders Jaspers Faijer wel wat in hun mars hebben. 

Kraa heeft zijn sporen op het gebied van de Twentse streektaal inmiddels verdiend. Het is dan ook niet verwonderlijk dat hij onlangs benoemd is tot de eerste streektaalconsulent voor Twente. Met een eigen vorm van serieus enthousiasme en Twentse onderkoelde humor is hij erin geslaagd in brede kringen een herwaardering voor de Twentse streektalen op gang te brengen. 

N.a.v. "Jewilmke", door Gerrit Kraa; uitg. Van Deinse Instituut, Twentse Academie voor Streekcultuur, Enschede, 1997; ISBN 90 71517 03 9; 76 blz.