Een roman over schrijvers. Niet direct een thema om je nachtrust voor op te offeren. Zeker niet als die roman ook nog eens vuistdik is. Toch klom "Weduwe voor een jaar" razendsnel op in de Nederlandse boekentoptien. En dat terwijl John Irving zijn fans met zijn voorgaande pil, "Zoon van het circus", teleurgesteld had. Vanwaar die populariteit? Wijst die op de klasse van de auteur? Ik las "Weduwe voor een jaar" om een antwoord op die vraag te vinden. 

In interviews laat John Irving graag horen dat hij zijn bestsellers modelleert naar de negentiende-eeuwse roman. Ze zijn in zekere zin dus ouderwets. Maar dan hebben we het meer over de vorm dan over de inhoud. Couperus en Emants zouden beslist blozen tot aan hun haarwortels, wanneer zij nog kennis konden nemen van de vrije moraal die de romans van Irving met name op het gebied van liefde en seksualiteit ademen. En wat dat betreft waren Emants en Couperus toch ook geen toonbeelden van ingetogenheid. 

Vreemd genoeg gaat die vrije moraal bij Irving gepaard met uitspraken die juist weer heel sympathiek klinken. Zo gaat hij tekeer tegen ouders die hun kinderen urenlang voor de televisie laten zitten. Daarmee ondermijnen zij hun verantwoordelijkheid, gruwt Irving - zelf vader van drie zonen. Maar of zijn afkeer echt alleen maar ingegeven wordt door een hoge morele standaard, valt te betwijfelen. Omdat ouders in gebreke blijven, redeneert Irving, zien de critici het als hun taak om betuttelend te schrijven. En hun waarschuwend vingertje wijst nogal eens op zíjn romans. 

Dickens
De in Exeter, New Hampshire, geboren Amerikaan John Winslow Irving (1942) maakte met zijn roman "De wereld volgens Garp" (1978) wereldwijd furore. In zijn boeken haakt hij vaak in op maatschappelijke ontwikkelingen en probleemvelden. Zo gaat de bovengenoemde roman over het feminisme. En in zijn bestseller "Bidden wij voor Owen Meany" (1989), een werk dat ook veel christenen intrigeert, neemt hij het Amerikaanse Vietnam-beleid op de korrel. Een van de personages in dit boek krijgt een soort Christusrol toebedeeld. Om zijn vriend te bewaren voor het verkeerde -de oorlog in Vietnam- hakt de Christusfiguur hem de wijsvinger af. Daardoor wordt deze jongen ongeschikt voor militaire dienst. Een wel heel politieke toepassing van Markus 9:43 - "Indien uw hand u ergert, houw hem af". 

Irving schuwt niet zijn lezers te shockeren. In andere passages voert het burleske, het vermakelijke de boventoon. Wat dat betreft heeft zijn werk iets van Charles Dickens, zijn grote voorbeeld. In het boekje "Waarom ik van Dickens hou en andere verhalen" (1991) citeert Irving een recensent van Dickens' werk: "Dickens is in staat om je zowel te laten huilen als te laten lachen. Zijn beschrijvingen van het kwaad en de ellende waarvan deze stad overloopt, zullen ook de onverschilligste en ongevoeligste lezer niet onberoerd laten". 

Het keiharde hart van de lezer zien te raken. Hem de ogen openen voor de ellende van de minder bedeelde naaste. Die op zichzelf goede intentie zit ook achter het werk van John Irving. Hij kan boeiend schrijven. Hij kan personen zeer levensecht neerzetten. Maar de ellende wordt zo onomwonden weergegeven, het leven van de personages staat vaak zo haaks op een christelijke levenswijze, dat het lezen van Irving lang niet altijd meer een onverdeeld genoegen is. 

Rosse buurt
Amsterdam was er best wel trots op. Het had de wereldprimeur met Irvings "Weduwe voor een jaar". De roman werd eerst in Amsterdam gepresenteerd en pas later in New York. Dat had alles te maken met het feit dat het centrale deel van de roman zich afspeelt in onze hoofdstad en wel op de Wallen. Ik vrees dat die locatie de populariteit van de roman bij het publiek vergroot heeft. 

Het boek geeft drie episoden uit het leven van Ruth Cole weer. Het eerste deel speelt zich af in de zomer van 1958. Ruth is dan vier jaar oud en woont met haar ouders op Long Island. Haar moeder Marion knoopt een relatie aan met de jonge Eddie O'Hara en vertrekt later met de noorderzon. Zij lijdt vreselijk onder het verlies van haar twee zonen door een auto-ongeluk. Het hele huis heeft zij vol foto's van hen laten hangen. Ruths vader is een Don Juan. 

In het tweede deel is Ruth een 36-jarige schrijfster geworden, geprezen en verguisd, die in Amsterdam research doet voor een nieuwe roman over het probleem van de prostitutie. Hoe zelfbewust Ruth in veel opzichten ook door het leven gaat als moderne jonge vrouw, met mannen heeft zij grote problemen. Zij slaagt er niet in om een duurzame relatie met een man op te bouwen. In haar bijzijn wordt een Amsterdamse prostituee door een man gedood. Een rechercheur, Harry, gaat op zoek naar de moordenaar. 

Bij deze Harry vindt Ruth in het derde deel -zij is inmiddels 41 jaar oud, weduwe en moeder van een kind- liefde en emotionele rust. Zij trouwen in Amerika. Tevens worden Ruth en moeder Marion herenigd. 

Schrijvers
Om de schrijvende hoofdpersoon Ruth heen heeft Irving een aantal andere schrijvers geplaatst. Haar trouweloze vader schrijft kinderboeken. Haar verdwenen moeder verwerkt later haar verdriet om de twee verongelukte jongens in uiterst gevoelige, onder pseudoniem geschreven romans. Eddie O'Hara ventileert zijn frustraties in slecht geschreven boeken. En Ruths vriendin Hannah verdient haar geld met het schrijven van roddelverhalen voor de boulevardbladen. 

In dit milieu leeft Ruth, die anders dan haar Moabitische naamgenote nergens in de roman tot dezelfde geloofsbelijdenis komt. Net als de bijbelse Ruth wordt zij weduwe. Voor één jaar. Dan ontmoet zij Harry. Haar eerdere huwelijk had meer te maken met een poging te vluchten uit een existentiële eenzaamheid dan met liefde. Dat laatste ging niet dieper dan platte erotiek. Bij Harry is dat anders. Voor het eerst slaagt zij erin om met hem een diepgaande relatie op te bouwen. Bij hem vindt haar hart rust. Maar het is niet de rust waarover Augustinus het had. 

Het beruchte liberale Nederlandse regeringsbeleid ten aanzien van drugs en prostitutie is John Irving niet ontgaan. In een interview prijst hij het als "een erg verstandige aanpak van een onvermijdelijk maatschappelijk probleem" en verwijt hij andere staten die op dit punt veel strenger optreden, schijnheilig gedrag. Bij de voorbereidingen voor deze roman besloot hij dan ook om het middendeel in de rosse buurt van Amsterdam te plaatsen, "in wezen een toeristische attractie", waar het vergeleken met de rosse buurten in New York of Hamburg relatief veilig zou zijn voor een vrouw als Ruth. 

Tragisch
Die locatiekeuze is voor mij nog niet eens het grootste probleem. De Heere Jezus ging ook om met tollenaren en hoeren. Hij sprak hen concreet aan: "Gaat heen en zondigt niet meer". Veel stuitender is de wijze waarop Irving het 'bedrijf' op de wallen tekent. Bij Irving zijn de vrouwen van lichte zeden echte mensen. Met hun onzekerheden, angsten, twijfels, hun kleine vreugden en hun grote verdriet. 
Tot hier toe past waardering. John Irving bewijst dat hij oog heeft voor de medemens én schrijven kan. Maar hij ziet prostitutie enkel als een probleem. Niet als een zonde. Als hij het probleem door deze roman nog eens onder de aandacht wil brengen, dan doet hij dat wel met een kromme stok waarmee geen rechte slag geslagen kan worden. 

De diepe ellende van de mens zonder God komt rauw naar voren waar Ruth in het kader van de research voor haar roman bepaalde perversiteiten onderzoekt die zelfs de meisjes op de wallen de wenkbrauwen doen fronsen. Hier wordt de grens van het onbetamelijke ver overschreden. Wat wil Irving hiermee? Ruths antenne voor de mens aan de zelfkant van de maatschappij was ook zonder die passages duidelijk waarneembaar geweest. 

John Irvings romans worden wel tragikomisch genoemd. "Weduwe voor een jaar" is een diep tragisch boek. De mens komt in deze roman niet verder dan een tijdelijk geluk dat ook nog eens zwaar bevochten moet worden en dat beangstigend broos is. John Irving kan schrijven. Maar dat talent gebruikt hij om een wereld te tekenen die ver, heel ver van God afstaat. 

N.a.v. "Weduwe voor een jaar", door John Irving; uitg. Anthos, Amsterdam, 1998; ISBN 90 414 0265 9; 586 blz.