"Ik Aboe Obeid el-Jozjani geef deze woorden aan je door. Ze zijn me toevertrouwd door degene die vijfentwintig jaar lang mijn meester, mijn vriend, mijn oog is geweest. Aboe Ibn Sina, die door de mensen in het Westen Avicenna wordt genoemd; vorst der geneesheren, wiens wijsheid en kennis alle mensen verblindden, ongeacht of ze kalief, vizier, vorst, bedelaar, krijgsheer of dichter waren". 

Deze woorden zijn het begin van "De weg naar Isfahan", de tweede in het Nederlands vertaalde roman van de in 1947 in Caïro geboren schrijver van historische romans Gilbert Sinoue. Hij voert zijn lezers mee naar de elfde eeuw, toen Avicenna in 980 werd geboren in Boechara, in de Chorasan. Avicenna is een van de grootste artsen en denkers uit de geschiedenis geweest. Reeds op achttienjarige leeftijd genas hij een prins. Zijn geneeswijzen werden tot ver in de zeventiende eeuw in het Oosten en in West-Europa toegepast. Hij stierf in Isfahan in 1037 op 57-jarige leeftijd. 

Tegenslagen
Het verhaal over Avicenna is gebaseerd op een authentiek document, een in het Arabisch bijgehouden logboek van Aboe el-Jozjani, die 25 jaar als leerling aan de zijde van Avicenna heeft geleefd. 

Dit logboek voert ons mee over de wegen van Perzië tot aan de grote oasen van Sogdiana en de grenzen van Toerkestan. Hete woestijnen, koude ijsvlakten en eindeloze zoutvlakten met oasen waarin steden oprijzen van een onwerkelijke schoonheid, kruisen het pad van Avicenna, die door de ene vorst verdreven wordt, om bij een volgende ontboden te worden. 

Armoede van zwervers en schittering van paleizen wisselen elkaar af in het rusteloze leven van Avicenna, die vechtend voor het leven van de naaste en soms voor dat van zichzelf zich een weg baant door allerhande tegenslagen. Een weg die eindigt in Isfahan, waar hij gesloopt door een ongeneeslijke ziekte de dood onder ogen moet zien. 

Authenticiteit
Voetnoten van el-Jozjani in zijn logboek en voetnoten van de schrijver zelf geven het verhaal niet alleen op zijn minst een schijn van authenticiteit, maar leveren ook interessante achtergrondinformatie bij Avicenna's medische handelingen. 

Zo komt het voor dat Avicenna het strottenhoofd van een patiënt aan de onderkant doorboort, ten einde verstikking vanwege uitgroeisels in het strottenhoofd te voorkomen. De schrijver tekent hierbij aan dat Avicenna de uitvinder is van de tracheotomie en dat er in de Renaissance pas weer sprake is van een dergelijke ingreep door een beroemde Italiaanse geneesheer. 

De lezer van Avicenna's levensverhaal ontkomt er overigens niet aan zich te verwonderen over de stand van de medische wetenschap van duizend jaar geleden. Keizersneden behoorden evengoed tot de mogelijkheden als operatieve galsteenverwijderingen. Dergelijke operaties vonden onder volledige narcose plaats. 

Encyclopedie
Avicenna was ook de eerste die lijders aan bloedarmoede genas. Hij wist verder mensen met malaria te genezen met het middel kinine, dat overigens nog steeds het enige geneesmiddel tegen deze ziekte is!

Avicenna was niet alleen arts (of liever gezegd homeopaat, want bijna bij alle handelingen maakte hij gebruik van kruiden(mengsels)), maar ook auteur, geleerde, filosoof, islamiet, en politiek vluchteling. Zo schreef hij een medische encyclopedie, die eeuwenlang een naslagwerk is geweest voor medische studenten, een boek over oosterse filosofie en diverse natuurwetenschappelijke boeken.
Achter in het boek is een lijst opgenomen met zijn werken. Avicenna verdiepte zich in zijn vrije tijd in Griekse filosofen als Plato en Aristoteles, en vertaalde een aantal van hun werken in het Arabisch. 

Christen
Avicenna was officieel islamitisch, zoals de meerderheid van de bevolking in Perzië, maar wel een van een verdacht soort. Hoewel hij lesgaf uit de koran in de diverse ziekenhuizen waar hij werkte, had hij er bijzonder veel genoegen in teksten uit dit boek uit te leggen op een manier die zijn gehoor op zijn minst schokte, overtrad hij allerlei islamitische regels en was zijn boezemvriend christen. 

In een voetnoot tekent el-Jozjani aan: "Ik heb altijd tot mijn grote verbazing geconstateerd dat mijn meester zich zonder gewetensbezwaren overgaf aan drank en lichamelijke genoegens". De onafhankelijke denker Avicenna en de islamitische regels verdroegen elkaar slecht. 

Politieke situatie
Omdat Avicenna in dienst was bij vorsten van verschillende dynastieën, krijgt de lezer haast spelenderwijs ook een beeld van de politieke stituatie indertijd in Perzië, dat toen al bijna drie eeuwen door Arabieren was bezet. Tal van dynastieën vochten om de brokstukken van wat eens een immens rijk was. Twee dynastieën voerden de boventoon, maar een derde, Turkse dynastie zou de geschillen uitbuiten en de heerschappij over het grootste deel van het land in handen krijgen. 

Het boek is aan te raden voor iedereen die van historische romans houdt en het geen bezwaar vindt om tussen de regels door op de hoogte te worden gebracht van de medische wetenschap, de godsdienstige en de politieke stituatie in Avicenna's tijd. 

N.a.v. "De weg naar Isfahan", door Gilbert Sinoue; vertaling Frans de Haan; uitg. Vassallucci, Amsterdam, 1997; ISBN 90 5000 059 2; 346 blz.