Een man van uitersten. Zo kun je de dichter H. Marsman typeren. Iemand die zijn collega-dichters opjutte tot "spanning, kracht, durf". Oók iemand die zijn vrees voor de dood niet kon overwinnen. Een dichter die nu eens in een klassieke versvorm, dan weer in een vrij vers zijn gedachten uitte. Al die elementen komen we tegen in zijn veelbesproken bundel "Paradise regained", die opnieuw is uitgegeven in de Alfa-reeks. 

Het is verleidelijk om te stellen dat Marsman in zijn debuutbundel, "Verzen" (1923), het vitalisme propageerde: een krachtige verheerlijking van het leven. In zijn bundel "Paradise regained" (1927) zou hij dan de doodsvrees willen overwinnen om opnieuw het paradijs van de levensvreugde te vinden. 

Op deze schoolse Pennewip-manier houden we echter geen rekening met de complexiteit van Marsmans gedichten en gedachtegoed. Want in zijn debuutbundel komen we die doodsvrees óók al tegen (in de gedichten "Delft" en "Val"). En zijn bundel "Paradise regained" -hoe belangrijk ook in de literatuurgeschiedenis- is eigenlijk niet meer dan een (gewijzigde) herdruk van de eerdere bundels "Verzen" en "Penthesileia", aangevuld met wat andere gedichten. Om het met prof. Jaap Goedegebuure te zeggen - hij tekende voor de inleiding en de aantekeningen van deze editie in de Alfa-reeks: "Paradise regained is het vroegste voorbeeld van Marsmans drang om terug te blikken op de afgelegde weg". 

Marsman 'betoverde' zijn lezers met de "magie van het woord". In zijn inleiding geeft Jaap Goedegebuure, die bezig is de biografie van Marsman te schrijven, een paar voorbeelden daarvan. De dichter was vanaf de jaren twintig tot lang na zijn dood dé figuur van zijn generatie. Hij wilde zijn generatiegenoten wakker schudden uit hun verstilde leven. 

Dat vitalisme, zo merkte Marsman later op in een "Proeve van Zelfcritiek", was een uiting van noodweer, een poging om de doodsvrees die hem kwelde te overwinnen. De engel van de dood stelde zich op aan de poort van Marsmans paradijs. 

Tegen die achtergrond wekt de titel "Paradise regained" te hoge verwachtingen. Het slot van het gelijknamige gedicht luidt: "Het schip van den wind ligt gereed voor de reis,/ (...) wij gaan terug naar 't Paradijs". Had Marsman zijn paradijs teruggevonden? En had dat iets te maken met zijn hang naar het rooms-katholicisme? Jaap Goedegebuure maakt duidelijk in zijn inleiding dat op beide vragen een negatief antwoord gegeven moet worden. 

In een interview uit 1928 zei Marsman over de zogenoemde paradijskwestie het volgende: "Heel de titel van dit boek en van het slotvers is verkeerd geweest. Het Paradijs wérd niet gevonden...". Consequent veranderde Marsman daarom in de derde druk de volgorde van de gedichten. Niet meer "Paradise regained", maar "Les soldats de Dieu" vormde daarin het sluitstuk. In dat gedicht ziet een stervende onder ogen dat hij heel snel al door de soldaten van God geëxecuteerd zal worden. 

Schipbreuk
De Alfa-reeks heeft met "Paradise regained" een belangrijke bundel uit de Nederlandse literatuurgeschienis onder het stof vandaan gehaald. In iets meer dan tien pagina's geeft Marsman-kenner prof. Jaap Goedegebuure enorm veel informatie over deze veelzijdige dichter en zijn veelbesproken bundel. Eigenlijk wordt er te veel met te weinig woorden gezegd. We zien uit naar de biografie die in de maak is. De bundel "Paradise regained" in de Alfa-editie kan daarbij als een uitstekende smaakmaker fungeren. Marsman is het waard om gelezen en bestudeerd te worden. 

Een van de gedichten in "Paradise regained" die blijk geven van een vrees voor de dood is "Overtocht". Het is alsof de dichter daarin zijn levenseinde voorvoelde. Het schip waarop Marsman en zijn vrouw naar Engeland voeren, op de vlucht voor de Duitsers, werd tijdens die overtocht getorpedeerd. Zijn vrouw overleefde de schipbreuk. Marsman niet. 

De eenzame zwarte boot
vaart in het holst van den nacht
door een duisternis, woest en groot
den dood, den dood tegemoet
o! de tocht naar het eeuwige land
door een duisternis somber en groot
in de nooit aflatende angst
dat de dood het einde niet is. 

N.a.v. "Paradise regained", door H. Marsman; Alfa-reeks, met inleiding en aantekeningen van Jaap Goedegebuure; uitg. Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997; ISBN 90 5356 229 X; 94 blz.