Het is misschien niet bevorderlijk voor haar individueel zelfbewustzijn, maar ik kan het niet nalaten om "Het geweten" van Jessica Durlacher (1961) te vergelijken met het werk van haar vader, Gerhard Durlacher (1928-1996). En dan overvalt me het gevoel van een totaal andere leefwereld. 

Gerhard Durlacher overleeft de nazi-kampen en gaat schrijven tegen het vergeten; hij wil de naoorlogse generatie een geheugen geven. Hij stelt zijn zeer indrukwekkende werk in dienst van zijn getuigenis. Jessica Durlacher groeit op in een tijd van haast volledige vrijheid. "Het geweten" beschrijft ons haar tijdgenoten. 

Jessica Durlacher heeft in deze roman veel autobiografische gegevens verwerkt. In "Het geweten" is de vader van Edna, de hoofdpersoon, eveneens een nazi-slachtoffer. Dit feit zet een onuitwisbaar stempel op het gezin. Heel veel gedrag is 'belast'. Als voorbeeld noem ik het eetgedrag van de vader. Hij blijft zijn hele verdere leven bang om honger te lijden, zodat hij erg gefixeerd is op eten. Mede hierdoor ontwikkelt zijn dochter anorexia. 

Ook het (ver)zwijgen van veel gebeurtenissen zorgt voor spanningen binnen het gezin. Door middel van allerlei riten probeert Edna haar familie tegen alle gevaren te beschermen. Ze wordt bezet met het gevoel om op zoek te gaan naar 'iets beters', zoekt eigenlijk naar een betere versie van de wereld. Hierbij wil ze vooral onafhankelijk zijn. 

Belast verleden
Al tijdens de eerste tijd van haar studie blijkt die onafhankelijkheid een moeilijk na te streven eigenschap, want ze wordt verliefd op een medestudent, Samuël. Ze stelt zich totaal afhankelijk van hem op, verafgoodt hem. Hij weet daar absoluut geen weg mee en stoot haar af. "Ik kan er niet tegen", zegt hij, "ik voel me zo weinig iemand. Dan kan een ander toch niet ook nog afhankelijk van me zijn? Het trekt aan me, het sleurt me naar beneden". Na allerlei verwikkelingen komt ze toch weer bij Samuël terug. 

Als blijkt dat Samuëls vader in een kamp gezeten heeft, vallen verschillende puzzelstukjes op hun plaats. Samuël Finken blijkt Samuël Finkelstein te zijn, een zoon van een joodse vader. Edna en Samuël hebben een relatie, die evenwel niet allesvervullend is. Ze blijven zoeken. Als Edna als journaliste naar Frankrijk vertrekt en daar een vroegere vriend ontmoet, blijft ze vier maanden weg. Samuël voelt zich gedrongen om een heldendaad te stellen tegenover zijn sombere melancholie. Hij vervoert hulpgoederen naar Tsjetsjenië, maar vindt tijdens deze reis de dood. 

Edna lijkt veel op Jessica, die ook als literatuurcritica werkte voor verschillende kranten en tijdschriften. Eigenlijk heeft Jessica Durlacher, evenals haar vader, het gedrag van een outsider ontwikkeld. Beiden geven vanaf de kantlijn commentaar op de wereld om hen heen. Ze proberen een generatie in woorden te vatten, te portretteren. Jessica is hier een meesteres in. Haarscherp kan ze een generatie met woorden tekenen. De zoektocht naar verlossing en volmaaktheid staat centraal. De hoofdpersoon worstelt met de bagage van een belast verleden. 

Vrijheid zonder geluk
Eigenlijk wordt deze roman een onthutsend portret van een onthande generatie. Hoewel alle voorwaarden voor een gelukkiger leven aanwezig lijken te zijn -zowel materiële als geestelijke vrijheid, studie, geld en (een teveel aan seksuele) relaties met vrienden- blijft het totale geluk ver te zoeken. Aan het eind van de roman zegt Edna: "Ik besefte dat ik mijn eenzaamheid nooit echt had overwonnen. Dat het theater waarmee ik mijn leven zoveel prettiger, zoveel leefbaarder had leren maken, me veel had geschonken maar me nooit echt veilig had gemaakt". 

Dit boek is het schouwspel van een generatie die ondanks alle vrijheden (waarbij ik het vloeken echt kwetsend vind) de echte verlossing niet bereikt. Zoeken is inherent aan het leven, maar ondanks de totale vrijheid kan dat gigantisch misgaan. Jessica Durlacher heeft een schrijnend portret geschreven. 

N.a.v. "Het geweten", door Jessica Durlacher; uitg. De Bezige Bij, Amsterdam, 1997; ISBN 90 234 3499 4; 333 blz.