Tot nu toe publiceerde Chaja Polak (1943) twee verhalenbundels en drie romans. In al deze werken is de holocaust 'als een jengelend kind' op de achtergrond aanwezig. 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de schrijfster van het ene naar het andere onderduikadres gestuurd. En hoewel ze opgroeide in de tijd van het grote zwijgen, moést het deksel een keer gelicht worden. Op haar zesenveertigste begon ze met schrijven. Zelf zegt ze hierover: "Ik werd me bewust van de waanzin waarmee ik was opgegroeid". Door het schrijven werd die voorbije tijd weer zichtbaar. 

Nieuwe koers
Haar laatste roman, "Tweede vader", is een soort afrekening met het verleden. Ze wil in het heden verdergaan, niet langer meer leven met de mensen die niet meer terugkwamen. Haar nieuwste novelle, "Zomersonate", lijkt een begin te zijn van deze nieuwe koers. De oorlog, hoewel nog aanwezig, komt veel minder ter sprake. Het thema van de novelle is de pubertijd, een tijd waarin bewust of onbewust belangrijke keuzes gemaakt worden. De hoofdfiguur is Erwin, een zachtmoedig, introvert jongetje dat aan de andere kant geconfronteerd wordt met de onveilige wereld van de volwassenen. En die ervaringen zijn voor Erwin nogal schokkend. Enkele grove woorden en een bepaalde presentatie van seksualiteit voor de lezer helaas ook. 

Bij zijn celloleraar komt hij in aanraking met een psychisch zieke vrouw, die vanwege een traumatische belevenis in het verleden voortdurend haar vrouwelijkheid op een negatieve wijze etaleert. Ook de los-vaste relatie van zijn moeder met Dirk (Erwins vader is gestorven) is voor Erwin verwarrend. Hij besluit om voor altijd kind te blijven en zoekt troost bij zijn cello en in zijn verbeelding. Aan het eind van de novelle komt hier verandering in. 

Zwart-wit
Chaja Polak heeft een pakkende manier van presenteren. Kort en ingehouden schetst ze de ervaringen van de hoofdpersoon. Soms zijn die echt treffend: "Het was alsof zij een vreemde was, los van hem, niet zijn moeder. Hij had dat nooit eerder zo gevoeld". Haar schrijfstijl is zeer sober. Heel veel wordt eigenlijk verzwegen, zodat de lezer veel te denken overblijft. 

Symbolisch voor het fragmentarische noem ik het krantenberichtje dat Erwin vindt in de tas van zijn moeder. Het vodje papier bevat informatie over wie zijn eigen vader is. Helaas is het papiertje zo gehavend dat er voor Erwin veel onduidelijk blijft. Ook de laatste letters van het krantenbericht, "verbo..", laten de lezer raden naar de woorden die er gestaan hebben. Verboden voor joden? Heeft de dood van Erwins vader iets met de oorlog te maken? Polaks hele novelle is op een dergelijke knappe, suggestieve manier geschreven. 

Toch blijft de novelle wat thematiek betreft wat onbevredigend. De puberteit en de daarmee ontluikende seksualiteit is een al veelbeschreven thema. Het vergt nogal wat van de schrijfster om hierin origineel en nieuw te zijn. Regelmatig had ik tijdens het lezen een déjà vu-ervaring, bijvoorbeeld Erwins witte knuffelkonijntje (Reve), de ontluikende seksualiteit (Van Dis) en de zeer bazige moeder is ook geen onbekende in de literatuur. Voor mij gaan de figuren niet echt leven. De karaktertekening is hiervoor iets te zwart-wit. De ruwe, zeer wispelturige, egoïstische moeder tegenover de zachtmoedige, introverte, in de verbeelding levende Erwin of de onovertreffelijke, componerende muziekleraar blijven iets clichématigs houden. Ook de verandering van Erwin, veroorzaakt door een leeftijdgenootje, heeft iets geforceerds. Polaks koerswijziging heeft nog enige bijsturing nodig. 

N.a.v. "Zomersonate", door Chaja Polak; uitg. Vassallucci, Amsterdam, 1997; ISBN 90 5000 068 1; 71 blz.