Soms spreekt een gedichtenbundel je zo aan dat je er niet los van kunt komen. Zo verging het mij met de bundel "Op voeten van tijd en verlangen" van Fum van den Ham. Geboeid heb ik deze verzen gelezen en herlezen, om er vervolgens weer naar te grijpen en ze nog eens te lezen. 

Niet dat ik er nu bepaald blij van werd. Daarvoor is de inhoud te geladen en neemt de tragiek een te grote plaats in. Maar hoe zuiver en klaar zijn de inzichten en gedachten in deze bundel geformuleerd. En hoe zorgvuldig is er met eigen emoties omgesprongen. Neem bijvoorbeeld het vers "Afstamming". 

"Het verdriet
zetelt
in het hoofd
vlak boven de ogen
als een wijd veld van
verlatenheid
Het verdriet
groeit
in de hersenen, stam en schors - Er groeit een boom van verdriet in mijn hoofd, wijd vertakt." 

Het weergeven van gevoelens in dergelijke bewoordingen is een gave, die Fum van den Ham in rijke mate bezit. Want dit zijn niet zomaar wat zinnen die aaneenge- regen een vers moeten vormen (zoals helaas maar al te vaak gebeurt). Nee, hier heeft elk woord een functie en tezamen vormen ze een droevig kleinood dat niet alleen ontroert, maar je ook verwonderd af doet vragen: wie is de vrouw achter dit vers? 

Fum van den Ham introduceert deze bundel met de woorden: "Onvergetelijk en liefdevol blijft de herinnering aan mijn medepatiënten in "Endegeest" (Oegstgeest) 1969, 1970, 1971." Dit verklaart al veel en maakt tevens duidelijk dat de schrijfster weet waar ze het over heeft. Ze spreekt met kennis van zaken, hoe verdrietig die dan ook mogen zijn. Ze kent de wereld waarover ze schrijft, omdat ze zelf deel uitmaakte van die wereld. 

"Hier, waar mijn naam
in drie- of achtvoud is geschreven
op efficiënte formulieren
Hier waar mensen huilen
als wolven of als kinderen,
hier waar ik op de grond
dicht bij de aarde zit. 

Hier waar ik zwijg, hier waar ik heimwee heb en wakkerschrik in de nacht. Hier waar de mensen hun eigen gebaren zijn."
In deze bundel schrijft Fum van den Ham haar levensverhaal vol hoogten en diepten, pijn en verdriet, dromen en verlangen. Maar zij blijft niet bij dat eigen verhaal stilstaan, haar horizon reikt verder. Anders gezegd - en nu citeer ik de introductie: "Telkens wordt in de expressies van haar eigen verhaal weer "het verhaal van de mens" transparant. Zo persoonlijk als ze schrijft, zo exemplarisch schrijft zij ook." 

Fum van den Ham hanteert geen rijmschema of bestaande vormgevingen, toch is datgene wat zij schrijft voluit poëzie die, door het juiste woordgebruik, grote zeggingskracht heeft. 

Nogmaals: blij werd ik niet van deze verzen, daarvoor is de tragiek te groot en zijn de geestelijke zekerheden te vaag. Niettemin blijf ik het een uitzonderlijke bundel vinden die diepe indrukken nalaat. 

N.a.v. "Op voeten van tijd en verlangen", door Fum van den Ham; uitg. Kok, Kampen, 1998; ISBN 90 242 8945 9; 138 blz.