"Gilead" verovert harten, maar niet stormenderwijs. Bij de meeste lezers is het geen geval van liefde op het eerste gezicht. Ze groeit langzaam, maar wortelt na verloop van tijd meer dan gemiddeld. 

Dat "Gilead" in de Verenigde Staten een veelbejubeld boek is, is een beetje verbazend. Of is het misschien een karikatuur dat Amerikanen van drama, actie en grote woorden houden? Van dat alles biedt "Gilead" nagenoe g niets. Eigenlijk is het een boek uit een vorige eeuw, zonder de nu gebruikelijke kritische houding ten opzichte van de eigen christelijke achtergrond en het opzoeken van de grenzen van erotiek en taalgebruik. Een boek met weinig actie en veel stille beschouwing, met weinig antihelden en veel oppassende, goedbedoelende figuren. 

"Gilead" moeten daarom ook niet-Amerikanen een beetje leren lezen. Na vijftig bladzijden waardeer je de gedachten van John Ames. De oude plattelandsdominee weet dat hij niet lang meer zal leven en hij wil zijn zoontje -dan zeven jaar oud- zijn verhaal, min of meer een lange brief, zal lezen als hij volwassen is. Het wordt de geschiedenis van vaders en zonen, zonen en vaders. In totaal ontrolt zich honderd jaar Amesfamilie, van ongeveer 1850 tot 1956 - het jaar waarin John Ames stopt met schrijven: "Ik ga bidden, en dan ga ik slapen."

Reacties van digi-lezers
Janienke van Steensel
Zoveel mooie gedachten en inzichten in één boek, dat kom je niet zo vaak tegen! Geen opgelegde boodschap, maar een natuurlijk lopend verhaal. Een boek waarvan je zo veel kunt leren als "Gilead", mag van mij buiten de discussie "lectuur of literatuur" gehouden worden. Prachtig vond ik ook de praktische plaats die het christelijk geloof heeft in het dagelijks leven. Het verhaal zelf loopt wat traag, dat is wel jammer. Tegelijk voorkomt dat wel weer dat je snel over mooie dingen heen leest. 

Annemarie den Harder (15)
Ik vond het in eerste instantie erg warrig geschreven. Er zit weinig structuur in, doordat er geen hoofdstukindeling is. Het boek is verder knap geschreven, maar je moet wel goed opletten waar het zich afspeelt. Of het zich in het verleden afspeelt of nu.

Jaloers op de oude John Ames
De één wordt er stil van, de ander juist rusteloos en de derde raakt helemaal onder de indruk van de bezonken levenswijsheid. Drie jongeren die "Gilead" van de Amerikaanse auteur Marilynne Robinson hebben gelezen, het laatste boek waar het leespanel zich over buigt. Willeke Donker (20) studeert Nederlands in Utrecht, Anna Kalkman (22) rondt haar studie rechten in Leiden af en Harm-Jan ter Harmsel (19) start na de zomer een hbo-opleiding informatica. 

Willeke leest voor haar studie gemiddeld drie à vier boeken per week. Naar eigen zeggen gebeurt het haar weinig dat een boek indruk maakt, maar met "Gilead" was dat het geval. "Je wordt er stil van."
Harm-Jan: "Ik werd er juist rusteloos van. Er gebeurt niets in dit boek. Het is mooi geschreven, maar het is absoluut niet voor mij bedoeld." 

Anna: ""Gilead" is een prachtig boek, vol van bezonken levenswijsheid. Het leven krijgt wat moois door de manier waarop de hoofdpersoon van het boek, de oude predikant John Ames, het beschrijft. Hij laat iets van liefdevolle acceptatie van het verleden zien."
We zijn gewend dat uit Amerika lectuur onze kant op komt. Robinson levert literatuur.
Anna: ""Gilead" behoort absoluut tot de literatuur. Het boek zet aan tot nadenken. Je leest geen feiten, de hoofdpersoon overweegt zijn leven. Hij peinst over het verleden." 

Willeke: "Kenmerk van literatuur is voor mij ook dat je aan het denken wordt gezet. Vervreemding vind ik een ander kenmerk: dat een boek je op een andere manier naar mensen laat kijken dan normaal. Kafka laat je in één van zijn werken de dingen bijvoorbeeld door het oog van een paard zien. 
In "Gilead" gebeurt dat niet zo extreem, maar de schrijfster laat je in de huid van een oude man kruipen. Heel mooi. John Ames kijkt terug naar zijn leven, geeft zijn levenswijsheid door aan zijn zoon. Dit is geen boek over een oude man, hier vertelt de oude man zelf. De vorm van een brief is heel mooi. Je krijgt het gevoel dat je stiekem meeleest, omdat Ames zich niet tot de lezer richt, maar tot zijn zoon."
Harm-Jan: "Het verhaal is mooi geschreven, maar ik kon er niet doorheen komen. Als langdradigheid een kenmerk voor literatuur is, dan is dit literatuur. Pas later wordt het leuk. Je hebt eerst het idee dat het niet voor jou geschreven is. Ik miste een soort ontknoping, het verhaal kabbelt maar voort." 

Anna: "Er zit geen duidelijke chronologie, nee. En je hebt wel gelijk dat het niet heel spannend is. Hoe het met Ames' vrouw zit en hoe met zijn pleegzoon Boughton, dat zijn vragen waarop het antwoord al gauw wordt weggegeven. Robinson bouwt de spanning niet op."
Harm-Jan: "Nee, ze laat Ames maar gewoon vertellen. Het is wel heel goed geschreven. Robinson is een vrouw, maar ze heeft zich goed ingeleefd in de oude dominee. Het is ook helemaal geen oudemannenverhaal. Ik ben onder de indruk van de kunst van het schrijven, niet van het schrijfsel." 

Anna: "Het is trouwens wel prettig dat de vertaler aan het einde veel noten heeft toegevoegd. Zonder die mis je de nodige achtergrondkennis."
Er gebeurt inderdaad weinig in dit boek, de meeste karakters zijn deugdzaam, vergevingsgezind en vrij probleemloos. Wat verklaart het succes van "Gilead"?
Willeke: "Misschien kun je het vergelijken met het succes van "Knielen op een bed violen" van Jan Siebelink. De thematiek van Siebelink heeft net als die van Robinson te maken met de invloed van religie. Op de een of andere manier lijkt dat aan te slaan bij de moderne lezer. Dat vind ik verrassend, omdat religie juist steeds minder geaccepteerd lijkt te worden. Op de een of andere manier leeft het dus toch nog." 

Anna: "John Ames is een overtuigend karakter. Je bekijkt de wereld vanuit zijn perspectief. Dat heeft niets opgelegds."
Harm-Jan: "Ik snap het thema van het boek niet."
Anna: "Volgens mij heeft het boek niet echt één uitgewerkt thema, maar meerdere thema's. Het gaat over vaderschap, over vergeving, over sterven, ook al schrijft Ames over het laatste niet echt."
Willeke: "Predikantschap is ook een thema. Het is heel mooi om te lezen hoe de oude dominee schrijft over het dopen van een kind, over de kerk, over bidden, over het kerkgebouw." 

Harm-Jan: "Ik was verbaasd. Ames is een leuke dominee, die stoffig wordt vanwege het zand en als een loodgieter bij een oud vrouwtje uit de gemeente een kapotte kraan repareert. Hé, dacht ik, deze dominee kan lachen, hij is een gewoon mens."
Willeke: "Het is vooral het mens-zijn dat naar voren komt. Het gaat over oud worden, over de relatie tussen vader en zoon. Het boek gaat over een oude dorpsdominee en het speelt zich in de jaren vijftig af, maar de inhoud is van alle tijden en voor alle leeftijden."
Anna: "Alles valt voor Ames op zijn plaats. Hij kende eenzame periodes, maar ziet er nu de schoonheid van. Terugkijkend hadden ze nut. Hij kan het verleden aanvaarden, hij heeft rust. Daar kun je jaloers op zijn."
Willeke: "Maar hij kent ook heel menselijke gevoelens, zoals jaloezie. Hij is geen heilige. Langzaamaan kan hij accepteren dat Jack Boughton na zijn eigen dood eventueel met zijn vrouw zou trouwen."
Anna: "Hij kan loslaten." 

Harm-Jan: "Ik vond ook mooi dat een congregationalistische dominee samen met zijn presbyteriaanse collega een preek voorbereidt. Daar kun je wat van leren. Ze zijn het niet altijd eens, maar kunnen toch vrienden zijn."
Anna: "De rol van het gebed is ook belangrijk. Ik vond het mooi als Ames schreef: "Ik ga nu eerst maar bidden." 

De Nederlandse vertaling van "Gilead" verschijnt bij twee uitgevers, een christelijke en een seculiere. Kunnen niet-christenen "Gilead" ook begrijpen?
Anna: "Het zou arrogant zijn om te zeggen dat dat niet kan."
Willeke: "Het boek gaat vooral over menselijk gevoelens, die kan iedereen meevoelen. Sommige dingen zijn voor niet-christenen misschien moeilijk te herkennen. De betekenis van bidden bijvoorbeeld."
Harm-Jan: "Bidden is een vorm van geloof. Dat kun je zelf al moeilijk onder woorden brengen."
Anna: "Er is veel belangstelling voor religie. Neem bijvoorbeeld "De Da Vinci Code". Mystieke ervaring en het sacrale zijn ook duidelijk in "Gilead" te vinden."
Harm-Jan: "Je moet niet onderschatten hoeveel mensen religieus zijn opgegroeid."
Willeke: "Het zou niet-christenen afstoten als het een expliciet evangeliserend boek zou zijn. Nu is het meer getuigend dan overtuigend." 

Anna: "Het heeft een duidelijk christelijke context, maar is niet irritant."
Willeke: "Robinson doet denken aan C. S. Lewis. Die vond dat literatuur niet per se in dienst van het christendom hoefde te staan. Tegelijk had hij natuurlijk niets tegen een christelijke boodschap. Maar bij Lewis werd die op een natuurlijke, impliciete manier gebracht." 

Is "Gilead" christelijke literatuur bij uitstek?
Harm-Jan: "Het is literatuur geschreven door een christen."
Anna: "Robinson beschrijft een christelijk persoon. Deze geeft blijk van levenswijsheid waarbij het geloof een belangrijke rol speelt. Maar ze duwt de lezer haar boodschap niet door de strot."
Willeke: "Dat is een van de mooiste manieren om iets van het christelijk geloof over te brengen. In Nederland kennen we op christelijk gebied geen gigantisch literaire hoogstandjes. Als ik als redacteur "Gilead" op mijn bureau zou krijgen, zou ik heel gelukkig zijn. Dit is wat christelijke literatuur zou moeten zijn."