"Er is iets groots in ons klein land geschied." Dat schreef Herman Gorter in 1903, toen er in Nederland werd gestaakt bij de spoorwegen en de havens. Gorter behoorde met mensen als Henriëtte Roland Holst en Domela Nieuwenhuis tot de gangmakers van de revolutionaire bewegingen in Nederland. In deze periode speelt de roman "Stoom" van Willem van Toorn zich af. 

De regering Kuyper (1901-1904) was met de spoorwegstakingen vanzelf not amused. Kuyper lanceerde als reactie op de stakingen zijn zogenoemde "worgwetten", waarmee hij specifieke arbeidersgroepen het recht op staking ontnam. Toen enige tijd later de tweede staking werd afgekondigd, bleek de zwakte van de Nederlandse revolutionaire beweging: ze viel uiteen in rivaliserende delen. Kortom, zo 'groots' was het niet wat er volgens Gorter in ons land was geschied. 

Nu gaat het in de nieuwe roman van Willem van Toorn niet allereerst om de sociaalpolitieke werkelijkheid, hoewel die wel een groot bestanddeel van het verhaal vormt. Van Toorn trekt het breder. Hij beschrijft de jaren 1880 tot 1905 als een tijd van verandering, van vooruitgang en van verlichting. Dat weerspiegelt zich in de politieke en sociale onrust, maar krijgt vooral gestalte in zijn hoofdpersoon Maarten Corbeleijn. 

Corbeleijn groeit op in de wereld van stoomtreinen. Dat is meteen een tragisch gegeven: zijn vader werkte bij het spoor en kwam daarbij om het leven toen Maarten een jaar oud was. Eenmaal volwassen geworden vindt Maarten werk in de scheepvaartindustrie, eerst als schippersmaat, later als pakhuisbediende en uiteindelijk als ijkmeester. Tegen het einde van de roman is hij begonnen aan een studie rechten. 

Het is eerlijk gezegd geen opzienbarend verhaal en ook niet erg intrigerend. Sterker nog, bij alle charme die de ouderwetsheid van deze negentiende-eeuwse wereld met zich meebrengt, valt vooral op hoe weinig deze roman aan inhoud te bieden heeft. "Stoom" is in aanleg een Bildungsroman: in de loop van de roman verwerft Maarten zich inzichten die hem helpen op zijn levenspad. Nu kunnen zulke inzichten interessant zijn als ze niet clichématig zijn of als er een intrinsieke spanning mee gemoeid is, zodat inzichten echt verworven moeten worden.
 
Dit alles geldt niet voor deze roman. Maarten ontdekt dat er sociale verschillen zijn waartegen je verzet kunt bieden. Dat is niet verassend, zeker niet gezien zijn 'lage' komaf. Daarbij is in de roman een belangrijke rol weggelegd voor vrijheid: Maarten en zijn vriendin zullen niet trouwen, want ze zijn vrij. Ze hebben folders gelezen van de neomalthusianen en zijn voorstander van de vrije liefde. Ook nu zijn vriendin zwanger van hem is, zullen ze zich er niks van aantrekken dat de mensen hen ongepast gedrag verwijten. 

Tot Maartens 'Bildung' behoort intussen ook een grondige kennismaking met de varianten van de erotiek. In de wereld van Van Toorn doet in bijna elk hoofdstuk een vrouw haar rokken omhoog. Dat levert al met al een spanningsloze roman op met potsierlijke momenten, waarin eigenlijk geen moment echt iets aan de orde is. 

Van Toorns schrijfstijl heeft bovendien iets kunstmatigs. Je blijft bij het lezen steeds aan onnatuurlijke zinnen haken. De vrouwen van Maarten zeggen bijvoorbeeld erg vaak: "ach jongen" en zijn vrienden zeggen steeds "man" aan het einde van een opmerking.
Goed aan dit boek zijn vooral de titel, die stoer en veelbelovend aandoet èn het omslag: een mooie foto van Amsterdam rond 1900. 

N.a.v. "Stoom", door Willem van Toorn; uitg. Querido, Amsterdam, 2005; ISBN 90 214 8475 7; 288 blz.