Er zijn boeken waarop de lezer even weinig grip krijgt als kousenvoeten op een parketvloer. "De laatste rol" van Frank Dorst is zo'n boek. Met in de hoofdrol de even eenvoudige als weerbarstige vraag: "To be or not to be." 

Hoofdpersoon Eduard Baron -pseudoniem voor Edward de Graaf- is acteur. Zijn vriend Christoffer en hij vertolken een rol in Shakespeares "Hamlet". Maar wie speelt er eigenlijk toneel? 

Eduard was nog maar heel jong toen zijn vader, een gevierd acteur, overleed. Hij is opgegroeid tot een wat eenzelvige jongeman die zich probeert te ontworstelen aan de verstikkende liefde van zijn moeder. Bovendien draagt hij de last van de roem van zijn vader mee. Het maakt hem tot een toneelspeler in het leven van alledag. Hij kan alleen een rol spelen, hij is niet wie hij is. 

Christoffer is zijn tegenhanger, zijn alter ego wellicht. Hij kan juist géén rol spelen, zelfs niet op de planken, en dat brengt hem -letterlijk- tot waanzin. Tijdens de uitvoering van "Hamlet" ís hij Hamlet, de krankzinnige die te gronde gaat aan het spanningsveld tussen "zijn" en "niet-zijn". Tegen zijn vrienden zegt hij: "Ik wil zijn of niet-zijn maar ik doe geen van beide. Ik hang er tussenin en dat voldoet niet. En toch houd ik het vol, al weet ik niet waarom. Ik weet niet of er uiteindelijk wel iets te kiezen valt." 

Christoffer blijft wanhopig, rusteloos zoeken naar zijn oorsprong, naar de zin van het leven, naar "zijn vader, zichzelf. Het missende stukje, dat een leegte in hem achterlaat. Het monster dat alles verslindt. Hij draagt het mee, maar kan er niet mee leven." Eduard daarentegen kiest voor de toekomst: het huwelijk met Simone, zijn zoontje Victor, zijn in burgerlijkheid verzandende werk, hij kiest "voor het spel" dat het leven dragelijk maakt. Hij is zelfs gelukkig. 

Maar de laatste, eigenlijke rol is pas voor hem weggelegd als hij aan de gevolgen van een ongeval overlijdt. Als de geest van Hamlets vader spookt hij door de levens van zijn nabestaanden. En dat is niet zo'n positieve rol, zo blijkt uit de omgekeerde flashbacks die de tweede verhaallijn vormen. Simone raakt depressief en zijn zoon Victor worstelt met dezelfde vragen als Christoffer. Victor ervaart zelfs iets als verraad nadat hij eens in elkaar is geslagen en zijn vader zich als een schim aan hem voordeed. "In bed staarde hij naar het plafond en dacht aan zijn vader. Waarom had hij niets gedaan? Hij had toch kunnen helpen, hem kunnen troosten? Waarom?" 

En voor Eduard zelf is zelfs dán de bestemming ongewis. "Ik ben dood. Ik slenter langs de Westerkerk, 's nachts, op weg naar huis. Ik speel Hamlet en geef college. Het is één moment, één rol, één podium. De hoofdrol? Auditie? Ik wacht af." Einde verhaal. 

Deprimerend
Frank Dorst, winnaar van de spannende verhalenwedstrijd van het Nederlands Dagblad in 2004, heeft met deze tweede roman een nogal deprimerend boek afgeleverd. Hij belicht het menselijke bestaan op een filosofische manier. Mensen zijn kennelijk niet in staat zich te ontworstelen aan het verleden en kunnen daardoor niet zichzelf zijn. Voor de zinloosheid van het zijn en voor de zwartheid van het niet-zijn biedt Dorst echter geen alternatief. Want wat levert het Eduard op dat hij ten slotte (nadat hij weet dat hij vader zal worden) bereid is Christophers rol als Hamlet over te nemen? Geld, erkenning, huiselijk geluk. 

Zonder goedkope antwoorden op indringende levensvragen te geven mag (móet) een christelijke auteur op een betere toekomst wijzen. En dan mag hij zijn lezers niet in het ongewisse laten over de vraag Wie wérkelijk reden had, om, net als Christopher, uit te roepen: "Vader, waarom hebt u mij verlaten?" 

Dorst reikt de lezer onmiskenbaar stof tot nadenken. De vraag naar de zin van het bestaan is altijd weer de moeite waard, moet steeds opnieuw worden gesteld om voluit mens te kunnen zijn. Literatuur is bij uitstek het middel om die vraag aan de orde te stellen. Maar dan wel op een manier die een denkrichting aangeeft. Dat is hij aan zijn lezers verplicht. 

Laconiek
Dorst heeft een onopgesmukte, bijna laconieke manier van schrijven. Des te sterker valt de complexiteit van het boek op. Het duurt bijvoorbeeld even voordat deze lezer door heeft dat de 'flashbacks' zich in de toekomst afspelen. Pas na tweede lezing van het boek vallen de dingen op hun plek. Ook het dubieuze optreden van de gestorven Eduard als 'geest' (omkering van het perspectief van de nabestaanden naar dat van de overledene) draagt bij aan de verwarring die de lezer soms bekruipt. Dorst maakt de dingen graag ingewikkeld, lijkt het. Zijn roman doet eerder denken aan het schaakspel, dan aan het damspel. En de schoonheid van dammen is nu eenmaal dat de spelers, niet gehinderd door de ballast van complexe regels, zich puur met strategie kunnen bezighouden. Laat Dorst eens een 'eenvoudig' verhaal schrijven. De last van veel levensvragen is al zwaar genoeg. 

N.a.v. "De laatste rol", door Frank Dorst; uitg. Mozaïek, Zoetermeer, 2005; ISBN 90 239 9148 6; 147 blz.