"Lichtjaren" van Enter (1968) is een liefdesroman. Maar bijzonder rooskleurig gaat het in dit boek niet toe. Enter vertelt het verhaal van Nils Groede en diens stukgelopen liefdesrelatie met Hella Roukens. Hoewel "Lichtjaren" natuurlijk een vertelling is, kun je het boek gerust ook een studie naar gereserveerdheid noemen. Nils Groede leeft in zijn eigen observaties, in pietluttige feiten en weetjes. Maar de vrouw om wie het gaat, zijn geliefde, ontmoet hij die werkelijk in het hier en nu? Het blijkt op de een of andere manier niet te lukken. Dat is een ontwrichtende factor in hun relatie, maar ook een noodlottige: er valt niets tegen te doen. Enters roman valt te beschouwen als een poging om dit wonderlijke gebeuren in beeld te krijgen, om de geheime wetten die eraan ten grondslag liggen te ontdekken.
 
De gebeurtenissen in deze roman samenvatten is niet doenlijk in het korte bestek van deze recensie. Wel wijs ik graag op een vormtechnisch en een inhoudelijk aspect, die deze roman zijn eigen sfeer geven. 

Allereerst de stijl van de roman. Nils' observaties van de allergewoonste dingen zijn altijd zeer gedetailleerd, om moe van te worden. Dat resulteert in een specifiek soort zinsbouw: "Op de zwartstenen vensterbank prijkte een vuistdikke, brandende, in een grillig ivoren plakkaat van verdropen was gewortelde kaars." Zo'n zin moet je een paar keer lezen en als dergelijke zinnen vaak voorkomen -zoals in "Lichtjaren"- is dat vermoeiend. Toch is het geen zwakte in de schrijfstijl van Enter. Deze overtrokken drang om te observeren, vast te leggen, te benoemen, hangt samen met het karakter van hoofdpersoon Nils. Hij zit gevangen in het net van zijn waarnemingen en weet niet of nauwelijks door zijn beelden heen te breken. 

Het inhoudelijke punt dat kenmerkend is voor de thematiek van deze roman wordt op formule gebracht door een van Nils' vrienden: "Weet jij wat onze cultuur is? Ze vereren mensen die hun leven lang geen oorspronkelijke gedachte hebben." Het gaat hier in feite om de afstand die je ervaren kunt tot de oorspronkelijke dingen in het leven. Voorstellingen, abstraherende gedachten en beelden kunnen een scheidswand vormen, zodat datgene waarnaar die beelden verwijzen, onbereikbaar wordt. Dat is niet alleen een algemeen menselijke problematiek, maar ook iets wat samenhangt met de cultuur van vandaag, waarin het besef sterk aanwezig is dat oorspronkelijkheid niet meer kan, omdat alles al eens is gezegd en gedaan, alles al eens is gedacht of geschreven. Nils heeft een sterke drang tot ordening, waardoor hij, vanuit zijn karakter, ook een scheidswand overeind zet: tussen hem en zijn geliefde. Hij blijft 'lichtjaren' verwijderd van Hella en dat resulteert uiteindelijk in droefgeestigheid. 

N.a.v. "Lichtjaren", door Stephan Enter; uitg. Van Oorschot, Amsterdam, 2004; ISBN 90 282 4019 5; 320 blz.