Postuum wordt hij gezien als een van de grootste schrijvers van Europa: Sándor Márai. Maar Márai heeft het succes van zijn boeken niet mogen meemaken. Hij werd geboren in 1900 in het toen in Hongarije gelegen Kassa (nu Slowakije). Het tragische wil dat hij in 1989 in San Diego (VS) als een totaal vereenzaamd en vergeten mens zelfmoord pleegde. De zegetocht van zijn werk gaat intussen door. Na de Nederlandse vertalingen van "Gloed", "De erfenis van Eszter" en "De opstandigen" verschijnt "De gravin van Parma".

Niet voor niets wordt "Gloed" gebruikt op de basiscursus literatuuranalyse van het Christelijk Literair Overleg (CLO). Het is een meesterwerk dat de lezer meer vragen dan antwoorden geeft, bijvoorbeeld over klassieke thema's als liefde en trouw. In zijn boeken toont Márai misschien wel vooral zichzelf, de vertwijfelde balling die het einde van de Habsburgse dubbelmonarchie meemaakte en in 1948 vluchtte voor het Sovjetcommunisme. Het nieuwe Europa heeft hij niet mogen meemaken, want hij beroofde zich in het jaar van de val van de Muur van het leven. 

In "Gloed" voert Márai de vriendschap tussen de generaal en Konrád naar een adembenemende climax. Eenenveertig jaar na de confrontatie rondom Krisztina wil Henrik de waarheid horen van Konrád: Was er sprake van een relatie tussen zijn vriend en zijn vrouw? In "De erfenis van Eszter" draait het om de charmeur Lajos, de geliefde van Eszter, een professionele leugenaar. Hij neemt Eszter alles af, trouwt met haar zus en weet twintig jaar later Eszter opnieuw van have en goed te beroven. Met dit boek slaagt Márai erin bij de lezer een gevoel van woede te wekken. Hoe is het mogelijk dat Eszter zich opnieuw door Lajos laat bedriegen? 

Casanova
Bij Márai bespeuren we altijd iets van de eindeloosheid, het fatalisme, het noodlot, dat achter de Donau begint en in de donkere wouden van de Balkan heerst. Je komt het in al zijn boeken tegen. Ook in "De gravin van Parma" werkt Márai toe naar een hoogtepunt, maar houdt hij voor de lezer met opzet veel vaag. Het is wederom een roman over de complexiteit van een liefde en, vooral, van menselijke karakters. 

"De gravin van Parma" is een verhaal waarin drie mensen een geheim delen en met het verleden afrekenen. De legendarische rokkenjager Giacomo Casanova (1725-1798) belandt na zijn spectaculaire vlucht uit de beruchte Loden Kamers van Venetië in Bolzano. Opmerkelijk genoeg speelt ook hier, net als in Márai's andere boeken, de tijd een belangrijke rol. De roman omvat een tijdsspanne van slechts acht dagen. In Bolzano ontmoet Casanova twee mensen die hij van vroeger kent. De een is de graaf van Parma, met wie hij langgeleden heeft geduelleerd om Francesca. De ander is Francesca, zijn geliefde, die hij moest afstaan aan de graaf omdat die het duel won. Casanova liep zware verwondingen op tijdens het tweegevecht, maar zoals altijd wist hij te overleven.
In Bolzano wordt het duel, in 1756, voorgezet, maar dan met woorden. De oud geworden graaf komt naar Casanova toe en zegt hem dat hij een nacht met Francesca mag doorbrengen. Hij weet dat zijn jonge vrouw haar hart aan Casanova heeft verpand. Hij belooft zijn tegenstander een zak met geld en goede referenties om bijvoorbeeld naar de Franse koning te reizen, als hij maar één ding doet: nooit meer terugkomen. 

Francesca is beide mannen te slim af. Zij komt verkleed als charmante jongen naar Casanova en biedt hem haar onvoorwaardelijke liefde en trouw aan. Daarmee treft zij Casanova uiteindelijk dodelijk. Haar inzicht in zijn karakter en gevoelsleven dwingt hem voorgoed trouw te blijven aan degene die hij eigenlijk niet wil zijn. Francesca blijft trouw aan zichzelf, Casanova is de prooi van zijn eigen niet-aflatende passie waardoor hij al heel zijn leven wordt voortgedreven en die zijn ongeluk wordt. "Luister nu goed naar me, liefste, ik heb gezegd wat ik je wilde zeggen en weet, Giacomo, dat er geen woord van gelogen is, ik heb je gezien zoals je bent en wil je ook niet meer anders zien." Francesca weet dat Casanova haar heeft verkwanseld en haar liefde verworpen. Ze weet ook dat er geen dag zal voorbijgaan dat hij niet aan haar zal denken en dat is haar "zoete wraak." 

Meeslepend
Het gaat Márai niet om de historische feiten rond Casanova, maar vooral om diens karakter. Wie de andere roman over Casanova, van Arthur Japin, tegen deze afzet, moet concluderen dat Casanova bij Márai een roman van degelijker snit oplevert dan bij Japin. Japin plaatst Casanova in het dit jaar bekroonde "Een schitterend gebrek" meer in de setting van de achttiende eeuw en verwerkt daarin een stuk geschiedenis over de prostitutie en de lichte zeden van die tijd. Márai confronteert de lezer geen moment met bedscènes en aanverwante franje, maar laat de lezer in de spiegel van de psychologie kijken: Hoe ga ik zelf om met liefde en trouw? 

Márai slaagt erin de lezer voortdurend mee te nemen met zijn prachtige en meeslepende stijl, die hij in juwelen van monologen presenteert. Een compliment voor de vertaalster, Margreeth Schopenhauer, is op zijn plaats. Een detail: het is niet een "hele mooie japon" maar een "heel mooie japon". Een schoonheidsfoutje dat niet afdoet aan de inhoud maar wel vaak wordt gemaakt, ook in "De gravin van Parma". 

N.a.v "De gravin van Parma", door Sándor Márai; uitg. Wereldbibliotheek, Amsterdam, 2004; ISBN 90 284 2040 1; 254 blz.