In een Zuid-Hollands dorp ontstaat paniek als blijkt dat gefotografeerde inwoners een voor een overlijden. De meesten van hen zijn wel oud, maar er zijn ook jongeren bij. Zelfs kerngezond vee dat samen met de eigenaar wordt gefotografeerd en later naar de Veluwe wordt verkocht, valt onder 'moordenaarshand' als daar de mkz-crisis uitbreekt.

Maarten 't Hart heeft zich van veel calvinistisch georiënteerde lezers voorgoed vervreemd door zijn harde boeken over de Bijbel "Wie God verlaat heeft niets te vrezen" (1997) en "De bril van God" (2002), onlangs samen uitgebracht onder de titel "De Schrift betwist". Ook al heeft hij recent in een interview met het Nederlands Dagblad (14 september 2004) aangegeven dat zijn woede over het 'geloof der vaderen' intussen wel zo'n beetje uitgeraasd is, toch kan hij het nog steeds niet laten om af en toe een steek onder water te geven, zij het eerder richting moderne christenen dan de behoudende, met wie hij kennelijk zoiets als een haat-liefdeverhouding heeft gehouden. 

Hilarisch
In de Zuid-Hollandse gemeente Monward begint een vrouw (Lotte Weeda) mensen te fotograferen. Ze heeft al eerder in een andere gemeente een fotoboek samengesteld van markante bewoners. Ze wil dat nu ook doen van door haar gekozen inwoners van Monward. Niet iedereen komt daarvoor in aanmerking. Ze heeft haar eigen selectiecriteria. Achteraf blijkt dat het vooral de senioren van het dorp zijn die iets bijzonders uitstralen of anders mensen die opvallen door uiterlijk en positie. De verteller, die het hele boek naamloos blijft, raakt betrokken bij dit project. Hij wordt door Lotte gevraagd een voorwoord te schrijven en gaat daarop in. Als het fotoboek eenmaal verschenen is, blijkt dat veel geportretteerden overlijden. Het dorp raakt daarvan in de ban. De waan maakt zich meester van velen dat het te maken zou kunnen hebben met de foto in het boek. 

Waan, dat is eigenlijk het voornaamste thema van de roman. 't Hart zet dat ook als motto vooraan, een regel van Xenophanes: "Enkel de waan is aan allen gegeven." Mensen kunnen kennelijk tamelijk makkelijk in de ban raken van een waanidee en daar heel hun leven door op de kop laten zetten. De schrijver verstaat de kunst dit grondgegeven te verwerken in een roman die je menig keer doet glimlachen en soms zelfs schaterlachen door de komische situaties die ontstaan. 't Hart kan zomaar voor de vuist weg, naar het lijkt, een verhaal vertellen waarbij je als lezer van de ene grap naar de andere wordt meegenomen. Ooit zei hij eens in een interview dat hij graag in zijn werk een zekere monterheid wil uitstralen. Ik moet zeggen: dat is hem ook dit keer weer opperbest gelukt. Alleen, er zijn voor mij toch wel een aantal maren aan verbonden. 

Psalmen
In Lotte Weeda zijn het vooral de rooms-katholieken die het moeten ontgelden. Monward is een anagram van 't Harts woonplaats Warmond. Daar huizen nogal wat katholieken. Bijna alle straten en wegen in het boek herinneren eraan: er is de Kruisherenweg, de Acolietenlaan, de Kapelaan, het Misdienaarslaantje en de Onbevlekte Ontvangenisdreef, om er maar enkelen te noemen. Er staat trouwens in Monward ook zo'n "SOS-Oweekerk". Roomse gelovigen worden consequent "papen" genoemd. Uiteraard moet dan ook Zondag 30 van de Heidelberger geciteerd worden over de "paapse mis". Alleen het woord is raak: mis, aldus de schrijver die het kennelijk niet laten kan zijn verleden in zijn boeken mee te laten spelen. 

Dat geldt ook voor het omgaan met de psalmen. Uiteraard in de oude berijming en niet uit dat "ellendige liedboek". De verteller speelt regelmatig op het orgel, vooral tijdens rouw- en trouwdiensten. Als een van de gefotografeerden samen met de hervormde vrouwelijke dominee ter plaatse (ze krijgt ook een roomse naam: Maria Rozemond) zijn aanstaande rouwdienst voorbereidt, wordt aan de organist gevraagd vooral de psalm te spelen van "het toegenegen oor". Uiteraard komt de organist erachter en het betreffende hoofdstuk wordt afgesloten met het citeren van het hele couplet uit Psalm 84. Is dat nu humor? Ja, misschien voor iemand die ooit in zijn jeugd met deze psalmen werd opgevoed en voor wie het nu nog slechts nostalgie is, zoals voor 't Hart zelf. Maar voor iemand die deze psalmen nog steeds regelmatig zingt en soms ook wel met zijn hart zingt is dit geen humor, maar eerder op z'n minst melig en flauw. 

Natuur
Wat me nog veel meer tegenstond bij het lezen van deze roman is de lacherige manier waarop over het sterven en de dood wordt geschreven. 't Hart slooft zich uit om maar zo veel mogelijk verschillende woorden in zijn verhaal te verwerken over sterven. Ik heb er geen zin in om ze allemaal op een rij hier over te nemen. Zij voor wie de dood meer en anders is dan "de pijp uitgaan", kunnen slechts huiveren bij wat 't Hart daar allemaal over klaarmaakt. 

Ook de harde erotische scènes stonden me tegen. Ik was dat trouwens nauwelijks van 't Hart gewend. Ook een beetje toegeven aan de trend in zo veel moderne romans om er wat seks in te stoppen om de verkoop te bevorderen? Ik kan het me nauwelijks voorstellen van deze nog altijd veelgelezen auteur. 

Mooi kan de auteur schrijven over de natuur. Hij is een kenner van al wat leeft en heeft daar heel veel hart voor en dat is altijd toch weer wat erg aanspreekt. Boeken van Maarten 't Hart schurken altijd heel dicht aan tegen zijn eigen leven. Er is veel herkenbaars voor wie hem al eerder leerde kennen via interviews en essays. Toch schrijft hij ook weer geen kroniek van zijn eigen leven. Een schrijver zet de werkelijkheid naar zijn hand. Hij is minder geïnteresseerd in wat er gebeurd is,dan wel in wat had kunnen gebeuren of nog zou kunnen gebeuren. Hij verandert de gegevens om zijn verhaal zinvol te maken. 

Wat is de zin van dit boek? Ik zou het niet weten. Wat de waan betreft die zich kan meester maken van mensen, misschien neuriet 't Hart ook nog wel eens deze regels: "Maar ziet van ver met gramschap aan, de ijd'le waan der trotse zielen." Woorden om nog eens over na te denken voor hem en voor ons. 

N.a.v. "Lotte Weeda", door Maarten 't Hart; uitg. De Arbeiderspers, Amsterdam, 2004; ISBN 90 295 2267 1 (pb)/ 90 295 2253 4 (geb.); 270 blz.