In Amerika en Engeland verschijnt de ene uitstekende biografie na de andere, Nederland is nog maar net aan de inhaalslag begonnen. Wat bezielt een biograaf? Hoe komt hij erbij om zijn tijd te besteden aan het scheppen van orde in andermans bestaan? Welke keuzes maakt hij en hoe geeft hij zijn bevindingen vorm? Dr. Elsbeth Etty over haar biografie van Henriette Roland Holst, waarop zij in 1996 promoveerde. 

1. Waarom over deze persoon?
In de tijd dat ik het idee kreeg een biografie van Henriette Roland Holst te schrijven, werkte ik op De Waarheid, het dagblad van de CPN. Ik kwam erachter dat Henriette Roland Holst in de geschiedenis van die partij was weggedrukt. Zij was in 1927 uit de partij gestapt omdat zij zich niet kon vinden in de lijn van Stalin. Het was zelfs in de jaren tachtig van de vorige eeuw niet de cultuur van de CPN met mensen om te gaan die om politieke redenen de partij hadden verlaten. Henriette Roland Holst stond mede daardoor te boek als een dwaallicht. 

In 1979 verscheen de herdruk van haar memoires. Ik heb die aangegrepen om een groot artikel te schrijven, bedoeld als een rehabilitatie van Henriette Roland Holst. Ze was niet alleen lid van de CPN geweest, maar ze bleek ook een van de bekendste internationaal marxistes uit haar tijd te zijn, die bevriend was geweest met Lenin, Kautski, Trotski en Rosa Luxemburg. Tijdens colleges Nederlands bij een van haar grote bewonderaars, G. Stuiveling, had ik vreemd genoeg nooit iets gehoord over haar politieke achtergrond. Eigenlijk is ze van twee kanten weggeretoucheerd, zowel van de kant van de neerlandistiek als van de partij.
Bovendien voelde ik een zekere verwantschap met haar omdat ik mezelf ook het recht voorhield te twijfelen aan dingen en standpunten. Ik was binnen de CPN dissident. Ik zag een aantal overeenkomsten met Henriette Roland Holst, zonder dat ik zo verwaand was me met haar op één lijn te stellen. Ik voelde genoeg raakvlakken om de illusie te hebben in haar te kunnen doordringen. Ik vind het belangrijk voor een biograaf dat er een aantal terreinen is waarop je je zo verwant voelt met iemand dat je er dichtbij kunt komen en de persoon van binnenuit kunt bekijken. 

Het speelde mee dat zij een vrouw was. Het was de grap dat Henriette geen feministe was en dat zij het marxistische standpunt daarover uitdroeg. Dat was een teleurstelling voor me, maar ik heb nooit geprobeerd dat te verhullen. 

2. Hoe lang hebt u aan deze biografie gewerkt?
Toen ik in 1979 de herdruk van haar memoires had gelezen, nam ik mezelf voor haar biografie te schrijven als ik werkloos zou worden. Ik ben haar gedichten en haar werk gaan lezen. In 1983 nam ik ontslag bij De Waarheid en heb ik mijn studie Nederlands afgemaakt. Alle vakken die ik koos, waren gericht op Henriette Roland Holst. In 1993 kreeg ik een beurs van het Prins Bernhardfonds. Ik diende mijn ontslag in bij NRC Handelsblad dat beloofde me na twee jaar weer in dienst te nemen. Uiteindelijk heb ik tweeënhalf jaar over de biografie gedaan. In 1994 overleden mijn zusje en mijn vader. Ik heb dag en nacht aan het boek gewerkt. Dat gun ik niemand. 

3. Hoe bent u te werk gegaan?
Via onderzoeksvragen en hypotheses. Een belangrijke vraag was bijvoorbeeld hoe een meisje uit zo'n keurig Noordwijks liberaal notarisgezin in het socialisme verzeild kon raken. Met een vrij globale kennis heb ik met de natte vinger een periodisering gemaakt. Daarna ging ik een maand lang een bepaalde periode onderzoeken. Dan had ik over een bepaalde periode alles van Henriette Roland Holst in beeld. Vervolgens ging ik twee of drie weken achter elkaar zitten schrijven en tikte ik alles in een soort schema in mijn computer. De dingen die ik niet kon invullen omdat ik die nog niet rond had, kon ik dan later invoegen. Ik leverde elke twee maanden een hoofdstuk in bij mijn promotors Jan Bank en Maaike Meijer, die daar dan weer commentaar op gaven, en zo groeide de stapel papier. 

Bronnen had ik genoeg, eerder te veel dan te weinig. In de tijd dat ik werkte, had ik een heleboel interviews gehouden met mensen die haar nog hadden gekend, onder wie de oude Drees, Stuiveling en een huishoudster die een soort pleegdochter van Henriette Roland Holst was geweest. 

4. Welke specifieke problemen heeft uw onderzoek opgeleverd?
Het grootste probleem waar ik mee zat was de roddel over haar dat ze als maagd gestorven was. Je vraagt je als serieuze biograaf af of je geruchten in je onderzoek moet betrekken. Maar het was een hardnekkig verhaal. Ik voelde aan dat ik dit moest achterhalen. Via gesprekken met vriendinnen was ik er achter gekomen dat Henriette Roland Holst dolgraag kinderen had gehad. Dan ga je je afvragen waarom dat niet was gebeurd. Uiteindelijk vond ik dat ik het voor 99,5 procent rond had en dan nog vroeg ik mezelf af of ik dat kon opschrijven. Ik vind dat je prudent moet zijn, ondanks het feit dat iemand er niet meer is en er geen nabestaanden zijn. Het gaat erom iemand zo eerlijk mogelijk neer te zetten. 

Een van mijn promotors hield me voor dat je gedichten niet als een-op-eenbron kunt gebruiken, want poëzie is een andere uitlaatklep dan een dagboek. Zelfs een dagboek kun je niet als een een-op-eenbron gebruiken. Toch heeft ze me geholpen bij het interpreteren van sommige gedichten die voor mij heel duidelijk een bepaalde kant opgingen en waarin Henriette Roland Holst wel degelijk haar frustratie en haar verdriet vastlegde. 

5. Wat is uw mooiste vondst?
Alles was mooi wat ik vond. Boeiend was te zien hoe ze zichzelf voor de gek hield. Henriette Roland Holst heeft een gecompliceerd huwelijk gehad met Rick Roland Holst. Maar ze blaast die verbintenis in haar memoires op tot een modelhuwelijk. Rick had jarenlang een geliefde, met wie hij ook op vakantie ging. In het Letterkundig Museum trof ik niet gepubliceerde gedichten aan die zij daarover geschreven heeft en waaruit spreekt hoe zij onder de driehoeksrelatie heeft geleden. 

O ja, echt een belangrijke vondst is dat zij begin jaren dertig ontzettend ziek is geworden. Ik kwam erachter dat die ziekte vooral door haar man Rick Roland Holst was uitgevonden. Hij was het politiek met haar oneens en schreef aan iedereen brieven dat zijn vrouw aan aderverkalking leed en dat hij haar liet opnemen in een psychiatrische inrichting. Ze werd van de buitenwereld afgesloten en mocht geen bezoek ontvangen. Hij bedisselde met ds. Banning haar begrafenis, wie er wel en niet mochten komen, dat er absoluut geen strijdliederen mochten klinken en dat er een gedempt rode doek over de kist moest liggen. In 1938 overleed Rick onverwacht en kort erna publiceerde Henriette weer volop. 

Ook heb ik een grote doos brieven gehad die Henriette Roland Holst tussen 1927 en 1944 heeft geschreven aan Adrie Baelde, een bewonderaarster van haar en een neerlandica die in de jaren twintig een bloemlezing uit haar werk samenstelde. Zij hebben elkaar zo'n beetje iedere dag geschreven. Die brieven brachten haar oorlogsjaren in kaart. Ze gingen over dagelijkse dingen; het waren brieven aan een vriendin, niet aan een politieke geestverwant. 

Nog een vondst. In een persoonlijke brief van haar aan Jan Rogier, de zoon van de katholieke historicus, bleek dat het mystieke haar erg aantrok in het katholicisme, maar dat ze meer zich thuis voelde bij het protestantisme, omdat ze dat van huis uit had meegekregen, zij het in zeer lichte vorm. Toen ze echt oud was, is ze weer diensten gaan bezoeken in de kerk van de remonstrantse broederschap. 

6. Zijn er dingen in het leven van de gebiografeerde die u liever had willen verbloemen?
Nee. 

7. Welk doel had u met deze biografie?
Uiteindelijk wilde ik een mooi boek schrijven dat wetenschappelijk verantwoord was. Mij was het te doen om een goede begeleiding, voornamelijk omdat ik geen historicus ben en het boek voor een heel groot deel een historisch proefschrift is. 

8. Richtte u zich op een bepaald publiek?
Ik heb me nooit met mijn lezers beziggehouden. Ik ben dankbaar dat ik niet gedwongen ben tot het hanteren van een academisch of wetenschappelijk jargon. Mijn doel was een goed lopend verhaal te vertellen, niet onderbroken door nutteloze opgeblazen academische gewichtigdoenerij. Aan de andere kant wilde ik niet op mijn hurken gaan zitten. Als iets echt ingewikkeld is, moet het ook maar gecompliceerd worden beschreven. Ik heb het boek chronologisch en niet thematisch beschreven en heb ik de politieke activiteiten van Henriette Roland Holst laten interfereren met huiselijke problemen, zodat de lezer haar als mens tegenkomt. 

9. Welke kritiek kreeg u?
Verrassend weinig. De kritiek dat in mijn boek de dichteres van binnenuit wordt gemist, heb ik me niet aangetrokken omdat dat een bewuste keuze was. Er was al veel over haar als dichteres geschreven. Zelf was ik bang dat ik er onvoldoende in geslaagd zou zijn me in haar religieuze natuur te verplaatsen, omdat ik die zelf niet heb. Tot mijn verbazing zei literatuurcriticus Kees Fens dat hij juist dat religieuze element zo mooi en zo doorleefd erin verwoord vond. 

10. Wat zegt deze biografie over u als schrijfster?
Toen ik aan het schrijven begon, was ik min of meer bezig met een evaluatie van mijn eigen politieke ontwikkeling. Ik had in 1983 afscheid genomen van de CPN en probeerde voor mezelf rekenschap af te leggen wat ik daar gezocht had. Dankzij Henriette Roland Holst heb ik me enorm in de geschiedenis van links Nederland en Europa verdiept en heb ik die vrij goed leren plaatsen. Daar heb ik veel over geleerd, net als over mezelf. 

De biograaf 

Dr. Elsbeth Etty (1951) was actief in de (studenten)politiek. Ze stopte met haar studie Nederlands en ging werken op de redactie van De Waarheid, het dagblad van de CPN. In 1983 stapte ze uit onvrede uit de CPN. Ze maakte haar studie Nederlands af en werkte als journalist bij het Utrechts Nieuwsblad en NRC Handelsblad. 

In 1993 kreeg zij een beurs van het Prins Bernhardfonds en wijdde ze zich aan het schrijven van een biografie over Henriette Roland Holst, in wie zij al vanaf 1979 was geïnteresseerd. De legendarische Henriette Roland Holst-van der Schalk was dichteres, schrijfster en socialistisch politicus en behoorde tot de meest vereerde vrouwen in de Nederlandse geschiedenis. Etty maakt in de biografie de vrouw achter de mythe zichtbaar. Zij promoveerde in 1996 cum laude aan de Universiteit Utrecht op "Liefde is heel het leven niet. 

Henriette Roland Holst 1869-1952". In 1997 werd haar biografie bekroond met de Busken Huet-prijs. De biografie won ook de Gouden Uil en werd genomineerd voor de AKO-literatuurprijs (shortlist). 

Naast haar huidige werkzaamheden als redacteur en columnist bij NRC Handelsblad treedt Etty regelmatig op voor radio en televisie. Ze staat bekend als een vertolker van kritische opvattingen. Uitgever Balans heeft Etty gevraagd een biografie te schrijven over prinses Juliana. Dat doet zij alleen als hij voor een zak geld zorgt waar ze vijf jaar van kan leven en de deuren van alle relevante archieven voor haar opengaan. Zover is het op dit moment nog niet.