Wanneer een winnaar van de Nobelprijs voor literatuur een nieuwe roman publiceert, zijn de verwachtingen hooggespannen. De Zuid-Afrikaanse schrijver J. M. Coetzee kreeg die prijs in 2003 en publiceerde enkele weken geleden zijn roman "Langzame man". 

De langzame man uit de titel is de (evenals Coetzee zelf) in het Australische Adelaide wonende Paul Rayment. Op een dag krijgt Rayment een ongeluk. Tijdens een ritje op de fiets rijdt een jongeman in een auto Rayment aan. Een van Rayments benen heeft daarbij zo'n ernstige klap gekregen dat het boven de knie moet worden afgezet. Na de amputatie is Rayment een langzame man, temeer omdat hij weigert zich een prothese te laten aanmeten. Door middel van krukken en een looprek beweegt hij zich door de wereld, al mopperend en met een groeiende afkeer van zichzelf. 

Twee vrouwen treden na het ongeluk zijn leven binnen. De eerste is de van oorsprong Kroatische verpleegster annex thuishulp Marijana Joki. Deze getrouwde vrouw, moeder van drie kinderen, verzorgt het huishouden van Rayment en doet rek- en strekoefeningen met hem. Op Marijana wordt Paul Rayment verliefd, in ieder geval verbeeldt hij zich dat. Maar Marijana kent als verpleegster haar pappenheimers en houdt Rayment vakkundig op afstand. 

De tweede vrouw die zich met het leven van Paul Rayment gaat bemoeien, is de Australische schrijfster Elizabeth Costello, een personage uit eerdere romans van Coetzee. Costello beweert dat Rayment haar heeft aangetrokken en ziet het als haar taak hem tot inzicht in de motieven van zijn handelen te brengen. Vooral heeft ze haar twijfels bij Rayments pogingen om de familie Joki door financiële steun emotioneel van zich afhankelijk te maken. 

Wat is er met de vroegere fotograaf Paul Rayment aan de hand? Zijn probleem is dat hij, die vroeger nooit intiem met de wereld heeft verkeerd, nu na de amputatie van zijn ene been gedwongen is de wereld tot zich toe te laten. Rayment is afhankelijk geworden van artsen en thuiszorg. Hij voelt zich betutteld en tot lijdend voorwerp gereduceerd. Zijn zelfstandigheid is weg en zijn gemakkelijke onverschilligheid kan hij zich niet meer permitteren. 

Het grote probleem van Paul Rayment is dat hij zichzelf voortdurend door de ogen van anderen ziet en dan bepaald geen vrolijk beeld voor ogen krijgt. Uiteraard dénkt hij alleen maar dat hij weet hoe anderen naar hem kijken. Hij is zozeer op zichzelf gefixeerd dat hij geen enkele oplossing verzint, mokkend de dagen doorbrengt en uiteindelijk zijn seksuele verlangens op die vrouw richt die alleen in haar functie van verpleegster met zijn lichaam in aanraking komt. 

Elizabeth Costello is een verstandige vrouw op leeftijd die hem keer op keer een lesje in zelfkennis leert. Zij lijkt het vleesgeworden geweten van Paul Rayment te zijn. Ze kan ook begrepen worden als zijn betere ik. 

Er zit nog een andere lijn van uitleg in deze roman. Te vaak om niet op te vallen duikt het begrip "engel" op. Is Elizabeth Costello misschien een engel die gezonden is om Rayment bij te staan in zijn moeizame tocht naar volwassenheid? Tegen Costello zegt Rayment dat hij als maatstaf in zijn leven de goedkeuring van Jezus hanteert. Hoe serieus moeten we dat als lezers nemen? 

Dat Paul Rayment het moeilijk heeft na het ongeluk, is volkomen te begrijpen. Dat hij als een verwend kind per se het voorwerp van zijn verlangen dat Marijana heet wil bezitten, is niet te begrijpen. Rayment heeft zo weinig zelfkennis dat hij niet beseft dat hij met zijn avances een gevaarlijke grens overgaat. Het is de illusie van een puber die zich hier manifesteert. Door geen prothese te accepteren, houdt hij bovendien de wrok in zijn hart in stand. Paul Rayment kan zich niet bevrijden uit de cocon van zijn onvruchtbare egocentrisme.
Daarin is hij met David Lurie uit Coetzees roman "In ongenade" vergelijkbaar. Ook Rayment roept schaamte en schande over zich af.

Maar in tegenstelling tot "In ongenade" is er weinig wereld in "Langzame man". Vrijwel de gehele roman speelt zich in Rayments flat af. Een zekere herinnering aan Kafka komt om de hoek kijken. Dat de roman in Adelaide speelt, is van geen enkel belang. Het had even goed Vancouver of Kaapstad kunnen zijn. 

Soms werd de roman boeiend, in het bijzonder wanneer het vuur oplaaide tijdens de gesprekken tussen Rayment en Costello. Het geheel heb ik door het beperkte onderwerp toch als een teleurstelling ervaren. 

N.a.v. "Langzame man", door J. M. Coetzee; uit het Engels vertaald door Peter Bergsma; uitg. Cossee, Amsterdam, 2005; ISBN 90 5936 073 7; 284 blz.