Het werk van de Duitstalige schrijver Hermann Hesse is een verademing tussen alle nihilistische rommel van dit moment. Hoe krijgt hij het voor elkaar dat je zijn verhalen slechts met een zucht wilt wegleggen? 

Hermann Hesse (1877-1962) heeft naast zijn grote romans als "Siddharta", "Peter Camenzind" en "Der Steppenwolf" zijn hele leven lang verhalen geschreven. Misschien schreef Hesse deze verhalen voor dagbladen en tijdschriften om in zijn levensonderhoud te kunnen voorzien. Die mogelijkheid doet echter niets af aan de bijzondere bekoring die van de nu als "De mooiste verhalen" gepubliceerde bundeling uitgaat. Het werk van Hesse lezen houdt in dat je als lezer iets moois krijgt aangereikt dat je ten diepste bekoort, waardoor je op een frisse manier over het leven gaat nadenken. 

Mijn ervaring van de afgelopen zomer was dat ik de verhalen van Hesse in mijn idyllische achtertuintje las en door de geluiden om mij heen op geen enkele manier werd afgeleid. Hoe krijgt Hesse het voor elkaar dat zijn verhalen de lezer zo boeien dat je het boek slechts met een zucht wilt wegleggen omdat de dagelijkse plichten je roepen? Ik meen dat die nauwe relatie van lezer en verteller te maken heeft met de herkenbaarheid van de levens waarover Hesse in zijn verhalen schrijft. Behalve de herkenbaarheid is de ethische steun die van deze verhalen uitgaat van groot belang. 

Verliefdheid
Het hoofdonderwerp van deze verhalen is de liefde. Hesse heeft een voorkeur voor de fase van de verliefdheid. De verhalen zijn echter geen praktisch leerboek voor jonge mensen die verliefd zijn en van gekkigheid niet weten wat ze moeten doen. Deze verhalen roepen een helder beeld op van de samenleving waarin ze spelen en van de problemen waarmee de mannelijke personages te maken krijgen wanneer zij een meisje aan zich proberen te binden. 

In het verhaal "De Gymnasiast" wordt de titeldrager Karl Bauer verliefd op het eenvoudige winkelmeisje Tine. Uiteraard is het verstandige meisje voorzichtig in de omgang met het eenzame bolleboosje Karl. Van een vrijblijvende liefdesaffaire wil Tine niets weten. Door haar vriendelijkhe id blijft Karl echter te lang in de illusie verkeren dat het tussen hen iets kan worden. In dit verhaal draait alles om Karls verwerking van de onafwendbare, noodzakelijke desillusie. 

Het verhaal "Taedium Vitae" ("Levensmoeheid") gaat ook over een desillusie. De ik-verteller koestert zuivere gevoelens voor het onschuldig ogende meisje Maria. Later blijkt dat dit meisje helemaal niets geeft om zijn gevoelens en naar bed gaat met een bekende kunstschilder. Aan het begin van het verhaal horen we hoe ongelukkig de nachten van de ik-verteller door de teleurstelling met Maria zijn geworden: "Ze hebben geen zin, net zo min als de dagen, maar ze vergaan toch en dat is hun bestemming." 

Maar deze berusting maakt soms plaats voor borende vragen: "Waarom heeft God je verlaten? Waarom is je jeugd van je geweken? Waarom ben je zo dood?" En aan het eind van het verhaal is de slotsom: "Er is iets verloren gegaan, wat vroeger in de wereld was, een zekere onschuldige geur en bekoring, en ik weet niet of dat kan terugkeren?" 

Het gevoel dat door de verkeerde keuze iets zuivers verloren kan gaan in het leven, zullen velen kunnen beamen. Mogelijk is dit verschijnsel in onze tijd zelfs nog algemener dan ooit. Onze cultuur met de dagelijkse hersenspoeling van de reclame predikt immers het evangelie van de vergetelheid en ontkent de kracht die schuld en verzuim in het leven kunnen hebben. 

Maar Hesse laat in zijn verhalen ook zien dat het geluk tussen twee mensen na enig vallen en opstaan wel degelijk kan terugkeren. In de verhalen "De Verloving" en "De Wereldverbeteraar" gaat het leven van de hoofdfiguren niet over rozen en toch komt alles op z'n pootjes terecht. Dat er lidtekens zijn ontstaan, is daarnaast ook duidelijk. 

Het meest waardevolle aan deze verhalen is dat zij laten zien hoe blind en trots een mens kan zijn en hoe hij daardoor zijn eigen geluk kan bederven. Om een uitdrukking van Hesse zelf te gebruiken: Je kunt het vriendelijke eiland van je geluk voorbijzeilen en niet waarnemen dat daar iemand van grote waarde op je wacht. 

Verademing
De verhalen van Hermann Hesse ademen een zuivere geest. Ze verbloemen de seksuele kanten van de menselijke liefdesverlangens niet. Ze zijn ook oprecht op zoek naar de juiste keuzes in het leven. Hesse laat in zijn verhalen zien voor welke problemen een mens in het leven komt te staan. Hij combineert deze ernst van het vertellen met een enorme gretigheid om de bonte en mooie wereld in de woorden van de literatuur vorm te geven. 

Hesse heeft eerbied voor de wereld, die hij als Gods schepping beleeft. Het resultaat van passie en eerbied ziet er bij het begin van het verhaal "Pater Matthias" als volgt uit: "Aan de bocht van de groene rivier, precies in het midden van de heuvelachtige oude stad lag in het morgenlicht van een laat zomerse, zonnige dag het stille klooster. Van de stad door de hoog ommuurde tuin, van het even grote en stille nonnenklooster door de rivier gescheiden rustte het donkere, forse gebouw behaaglijk en eerbiedwaardig aan de glooiende oever en keek met veel loze vensters hoogmoedig in de ontaarde tijd." 

Dit begin vormt een sfeervolle opmaat tot de aanvechtingen van pater Matthias, zijn forse afdwaling en tot het sprankje hoop dat ondanks alles aan de horizon gloort. 

Hermann Hesse, Nobelprijswinnaar en tegen wil en dank boegbeeld van de hippiebeweging van de jaren zestig is een schrijver van wie wij in onze verwarde tijden veel kunnen leren. Gelukkig wijzen vele tekenen op een herleving van de belangstelling voor zijn omvangrijke werk. Hesse's werk is een verademing tussen alle nihilistische rommel van dit moment. 

N.a.v. "De mooiste verhalen", door Hermann Hesse; uit het Duits vertaald door Evert van Leerdam; uitg. Aspekt, Soesterberg, 2005; ISBN 90 5911 190 7; 432 blz.