Dostojevski behoort tot de christelijke wereldschrijvers die elke generatie opnieuw ontdekt. Passend moment voor een herontdekking is de nieuwe vertaling van zijn meesterwerk, "De broers Karamazov". Vijf redenen om deze "kunstenaar bij de gratie Gods" (ds. S. J. Popma) wél, en vijf redenen om hem níét te lezen. 

Voor 
1. Dostojevski is een schrijver van grote, christelijke romans. En wát voor een schrijver! Bij hem geen verstoppertje spelen, geen vlucht in vage symboliek om het verhaal voor een niet-christelijk publiek acceptabel te maken. Onomwonden stelt hij de grote thema's van het christelijk geloof aan de orde: goed en kwaad, schuld en boete, lijden en dood, de vrijheid van de wil, de verhouding tussen kerk en staat. Liefde en mededogen als alles overwinnende kracht, belichaamd in de persoon van Christus, de "heilige dwaas" die de mensheid draagt. Existentieel als Pascal, infernaal als Dante, meerstemmig als Bach. 

2. Onder christenen tref je nog wel eens een bij voorbaat afschieten van atheïstische standpunten, zonder dat men er kennis van heeft genomen. Wie die neiging heeft, zou bij Dostojevski in de leer kunnen gaan. Begonnen als revolutionair atheïst, kent hij diens brein van binnen. Als geen ander weet hij de argumenten van de atheïst, belichaamd in de persoon van Ivan Karamazov, weer te geven. Dat kan hij veilig doen, omdat hij ook steeds weer laat zien dat niet de ratio, maar het geloof allesbepalend is. 

3. De moderne wereld kampt voortdurend met schuldvragen, van Auschwitz tot Srebrenica. Wat is schuld precies? Wanneer is iemand schuldig aan een misdaad? Dostojevski kent het brein van de misdadiger. Hij thematiseert het, zoals in "Schuld en boete": hoe komt een student er toe twee oude vrouwen met een bijl te vermoorden?
De auteur kan een bijna verbijsterende sympathie voor de zwaarste misdadigers opbrengen. Niet om ze hun gang te laten gaan, maar om hen in bescherming te nemen tegen het vernietigende oordeel van de goegemeente. Want hij beseft dat niemand, ook de allerheiligste niet, een comfortabele positie buiten de maalstroom van het kwaad kan innemen, om van daaruit met de vinger naar anderen te wijzen. Iedereen is schuldig. 

4. "De broers Karamazov" gaat over een liederlijke vader, die door een van zijn vier zoons wordt vermoord. Maar wie heeft het gedaan? De feiten wijzen in de richting van Dmitri, maar hij is de dader niet. Het thema van de gerechtelijke dwaling -onterechte veroordeling op grond van een overweldigende hoeveelheid bewijzen- is blijvend actueel, en maakt Dostojevski tot verplichte lectuur voor wetshandhavers, juristen en criminologen. 

5. Dostojevski gebruikt de meest uiteenlopende stilistische technieken en genres: een pedante ik-verteller, een heiligenleven, Bijbelse taal, monologue interieur, sprookjes, humor en zelfs jongerentaal. Het maakt zijn oeuvre bijzonder lezenswaard.
Wat "De broers Karamazov" betreft vormt alleen al de legende van de grootinquisiteur een zeldzaam hoogtepunt in de wereldliteratuur. De grootinquisiteur geeft aan de herverschenen en gevangengenomen Christus een fel commentaar op Diens drie verzoekingen in de woestijn. De legende laat zich lezen als een soort geschiedfilosofische verhandeling van de westerse cultuurgeschiedenis. 

Tegen
1. Dostojevski's boeken zijn onmenselijk dik. Of je nu "Schuld en boete", "De idioot", "Boze geesten" of "De broers Karamazov" neemt, allemaal komen ze algauw in de buurt van zo'n 1000 pagina's. Het kost veel tijd en doorzettingsvermogen om deze romans integraal door te ploegen, zeker als je ook nog eens je kranten, tijdschriften, kerkblaadjes en dergelijke wilt bijhouden. Hebben de Russen soms meer tijd, door die lange en koude winters? 

2. Natuurlijk kun je met Dostojevski de luie stoel in, maar louter ontspannend is zijn werk niet. De levendige dialogen worden afgewisseld door langdradige en diepgravende filosofische beschouwingen en gedachtelawines. Na een roman van Verweerd of Austen kun je rustig gaan slapen, Dostojevski kan je je gemoedsrust ontnemen. 

3. Zoek je een gezonde en evenwichtige identificatiefiguur, dan is het werk van deze Rus geen aanrader. Zeker, er zijn de heiligen, de zuivere zielen. Maar om hen heen krioelt het van de hysterische vrouwen, bezopen mannen, gekken, zwakzinnigen en labilo's. Sterker, identificatie kan zelfs gevaarlijk zijn. De geruchtmakende dubbele oudermoord in Bennekom, september 1996, werd met bijlen gepleegd: geïnspireerd op de figuur Raskolnikov uit "Schuld en boete". 

4. Dostojevski is weliswaar een christelijk schrijver, gereformeerd is hij bepaald niet. Wie wil lezen binnen de grens van de gereformeerde belijdenis, kan zijn werk beter laten rusten. Hij schudt je morele besef geducht door elkaar, trekt heel wat registers open om geijkte waarheden ter discussie te stellen. 

5. Hoewel hij een groot stilist is, zondigt Dostojevski regelmatig tegen de regels van de goede smaak. Weerzinwekkende, onsmakelijke passages zijn in zijn oeuvre te vinden. Ivan in "De broers Karamazov" heeft een collectie verhalen aangelegd met als thema het martelen van kinderen. Dostojevski neemt de ruimte om de verhalen uit te meten. Met als doel om de goedheid van het Opperwezen op indringende manier aan de orde te stellen. 

N.a.v. "De broers Karamazov", door F. M. Dostojevski (Verzamelde Werken deel 9); vertaling, nawoord en aantekeningen door Arthur Langeveld; gebonden met stofomslag, ISBN 90 282 4040 3; 972 blz.