Wie niet voor de antichrist buigt, zal sterven. In deel acht van de spannende reeks van Tim LaHaye en Jerry B. Jenkins komt het erop aan. Theologische thrillers doen volop mee in de Maand van het Spannende Boek, maar in Amerika trekken de kerken aan de bel. De theologie achter de Laatste Bazuin-serie is misleidend. Wat is feit, wat fictie?

Een verhaal dat je twaalf delen lang wilt volhouden, moet wel spannend zijn. LaHaye en Jenkins hebben daarvoor de ingrediënten in huis. Het conflict tussen licht en duisternis bepaalt alle gebeurtenissen. De antichrist regeert de wereld en degenen die niet voor de boze willen buigen zijn maar klein en kwetsbaar.

In het zevende deel, "Bezeten", heeft de Laatste Bazuin-serie de helft van de periode van zeven jaar verdrukking achter de rug. Na 42 maanden is er een keerpunt: de antichrist, Nicolae Carpathia, is vermoord en ligt opgebaard in Nieuw-Babylon. Twee leden van het zogenaamde verdrukkingscommando van christenen zijn onafhankelijk van elkaar bij de moordaanslag betrokken; de jacht op de dader is geopend. De Joodse theoloog Tsion Ben-Juda weet dat Carpathia weer zal opstaan; hij wil wakker blijven omdat hij bang is het moment suprême te missen.

In "Merkteken", deel acht, gaat Carpathia zijn tegenstanders openlijk te lijf. Wie niet vol aanbidding voor hem knielt, wordt met harde hand gedwongen. Alle mensen krijgen een computerchip in het voorhoofd of in de hand geïmplanteerd. Wie weigert, sterft. Het verdrukkingscommando verblijft in een veilige schuilplaats, maar Griekse christenen moeten de marteldood sterven.

De hele serie is gebaseerd op een letterlijke uitleg van de bijbelprofetieën over de terugkomst van Christus. De reeks beschrijft zeven jaren van verdrukking die zijn aangebroken nadat God de gelovigen op een dag in de 21e eeuw plotseling tot Zich haalde. Na deze opname krijgt de antichrist de touwtjes in handen en hebben achtergeblevenen een laatste kans tot bekering te komen.

Bazuin-behang
Sinds de uitgave van het eerste deel in 1995 is de serie een doorslaand succes. In Amerika én in Nederland prijken LaHaye en Jenkins boeken al maanden op de fictietoptien. Het christelijke publiek is in de greep van de "Left Behind"/"Laatste Bazuin"-serie. De dag voordat een nieuw deel in de boekwinkel verschijnt, positioneren Amerikanen zich zelfs 's nachts voor de winkeldeur. In Amerika zijn inmiddels meer dan 27 miljoen exemplaren verkocht en heeft uitgeverij Tyndale het aantal werknemers verdubbeld. In de Washington Post (5 mei 2001) stond het verhaal van een ter dood veroordeelde man die per se voor zijn executie nog een deel van de serie gelezen wilde hebben. Een vrouw die op sterven lag, smeekte LaHaye het manuscript van deel acht te mogen lezen. Het lezen over christelijke martelaren die het teken van de boze weigeren, zou haar in haar laatste dagen troosten.

Inmiddels zijn er ook Laatste Bazuin-behang en -briefkaarten te koop, is er een schaduwreeks voor kinderen, boekjes over jongens en meisjes die de Opname en de dramatische ontwikkkelingen daarna meemaken. Op cassettebandjes kun je een Engelse hoorspelvariant beluisteren en sinds februari is het verhaal van Jenkins en LaHaye ook in de bioscoop te zien.

Het lijkt onwaarschijnlijk dat het publiek al popcorn etend Openbaringachtige taferelen over zich heen laat komen. Ik heb de film niet gezien, maar heb weinig vertrouwen in het product. Hoogstwaarschijnlijk zijn de producers erg geïnteresseerd in het manipuleren van allerlei emoties rond de plotselinge verdwijning van bijvoorbeeld kinderen. Ik betwijfel of het publiek een bijbels besef krijgt van wie God is.

Ds. Geoffrey Thomas gaf in het Reformatorisch Dagblad van 23 mei zijn reactie nadat de film in Wales werd getoond. Zijn boodschap: Kijk uit met LaHaye en Jenkins. De theoloog is sceptisch over de invloed van de film. "Met nagesynchroniseerde versies in het Spaans en Portugees moet de Latijns-Amerikaanse markt bediend worden. Een Chinese versie voor de kerken daar zal door miljoenen goedgelovige jonge christenen bekeken worden. Hij gaat naar alle uithoeken van Rusland en Oost-Europa. Ook is er geen Afrikaans land waar niet met deze film geëvangeliseerd zal worden, met aansluitend misleidende opwekkingen aan het publiek om naar voren te komen. Hij heet hét evangelisatiemiddel voor het nieuwe millennium. Boeken en film zouden de boodschap over het naderende wereldeinde brengen, althans, zoals dat er in de ogen van deze chiliasten uitziet."

Synode-uitspraak
De serie van LaHaye en Jenkins en vooral ook de verfilming ervan worden veel Amerikaanse christenen te gortig. Het is zelfs zover dat de synode van de Presbyteriaanse Kerk van Amerika zich over de boeken -hoewel fictie- buigt en deze maand een uitspraak doet over de theologie achter de romanserie. Een classis van de kerk heeft dat verzocht, omdat ze vindt dat de eindtijdtheologie niet in overeenstemming is met de gereformeerde verbondsopvatting.

Zolang een lezer de serie gewoon als fictie beschouwt, is er eigenlijk geen probleem. Nou ja, geen probleem. Dat deel na deel in de toptien belandt, is nog geen garantie voor kwaliteit. Voor de eerste delen is het enthousiasme van het publiek misschien verklaarbaar. Het thema was nieuw, de inhoud in zekere zin stichtelijk. De boodschap dat het einde van de wereld misschien al snel werkelijkheid zal zijn, zet aan het denken. De nadruk dat het erop aankomt dat je hart bereid is, raakt je persoonlijk. Allerlei onwaarschijnlijke dingen die gebeuren neem je voor lief, evenals het punt dat veel ontwikkelingen je niet heel bijbels voorkomen - wie zal precies zeggen wat de juiste interpretatie is van de eindtijdprofetieën?

Het punt is echter dat feiten en fictie niet te scheiden vallen als het gaat om bijbelse fictie. Dat laat de praktijk zien. Amerikaanse predikante n melden bijvoorbeeld dat gemeenteleden door het lezen van de boeken in de war raken en in problemen komen. Het zijn romans, maar kennelijk lezen veel mensen ze als halve theologische werken over de eindtijd. Lahaye en Jenkins mogen goede bedoelingen hebben en zich op verantwoorde bodem voelen door bijbelse profetie zo letterlijk mogelijk op te vatten, ze lopen het gevaar in hun boeken veel verder te gaan dan wat de Bijbel zegt en te speculeren over dingen die God níét heeft gezegd. Hebben ze wel genoeg over de gevolgen nagedacht? Ze willen ongetwijfeld mensen aan het denken zetten over het punt dat deze aarde niet oneindig voortbestaat, maar het mengen van bijbelwaarheid en fictie kan onjuiste indrukken achterlaten bij mensen. Dat geldt zeker voor niet-christenen en minder bijbelvaste christenen.

Hal Lindsey
Over de verhouding feit-fictie doen Jenkins en LaHaye nogal laconiek. Jenkins in een interview: "Mensen vragen ons: "Is dit precies wat staat te gebeuren?" Zeker niet. We hebben namen bedacht. We hebben karakters bedacht. We proberen het realistisch te maken. Wat we zeggen is dat we geloven dat dit iemand op een dag kán overkomen en wat het bijbelse element betreft proberen we zo dicht mogelijk bij de letterlijke uitleg van Openbaring te blijven. Dat is alles. We horen van talloze mensen dat ze in geen tijden in Openbaring hebben gelezen en dat ze er nu door geïntrigeerd worden. Er is niets beter dan dat mensen terug naar de Bijbel gaan."

Jenkins (de schrijver) dramatiseert de opvattingen die LaHaye (de theoloog) aanhangt. LaHaye verweeft complexe bijbelpassages over de wederkomst (uit Daniël, Ezechiël, Zacharia en Openbaring, plus een aantal uitspraken van de Heere Jezus en Paulus) tot een theologie die aan die van Hal Lindsey doet denken. Lindsey schreef geen fictie, maar zijn boek "The Late Great Planet Earth" (1970) met voorspellingen over het verloop van de geschiedenis verkocht net zo goed als de "Left Behind"-serie nu doet. Lindsey voorspelde het einde van de aarde binnen veertig jaar na 1948. LaHaye en Jenkins noemen hun werk fictie en kunnen dus hun fantasie de vrije hand laten, maar Amerikaanse theologen zijn bang dat de invloed van Jenkins en LaHaye nog ingrijpender is. Ze presenteren hun fictie als bijbelse waarheid.

Schotse vrouw
De letterlijke uitleg die LaHaye geeft van wat in de Bijbel over het einde der tijden staat, staat in een vrij korte traditie. De eeuwen door hebben christenen gezegd dat de apocalyptische en uitzonderlijk metaforische hoofdstukken van Openbaring geen letterlijke gids zijn voor de dingen die de mensheid nog te wachten staan. LaHaye valt te plaatsen in de traditie van degenen die de zogenaamde bedelingenleer aanhangen. Zij verwachten dat de gelovigen plotseling en ongemerkt opgenomen zullen worden en dat de massa zal achterblijven om de verdrukking mee te maken. De gedachte is terug te voeren tot een Schotse jonge vrouw, Margaret MacDonald, die begin jaren 1830 een gezicht zag waarin sommige christenen van de aarde verdwene n vóór de vurige beproeving en verschijning van de antichrist.

Intussen levert dat opvattingen op die niet in de Bijbel zijn terug te vinden. Zoals het verdwijnen van gelovigen en het achterblijven van een menigte ongelovige Joden en onbekeerde mensen. Zoals een tweede kans voor ongelovigen om zich na de Opname alsnog te bekeren (zie Openbaring 16:9, 11; 2 Thess. 1:9). (Zie www.truthkeepers.net/toppage12.htm voor een uitvoerige theologische analyse van de Amerikaanse hoogleraar Samuele Bacchiocchi.)

Psychologie
Waren de eerste delen nog aangrijpend, wie bij deel zeven en acht is beland, kan zich afvragen waarom hij doorgaat met lezen. Verhaaltechnisch gezien zitten er ondermaatse kanten aan deze boeken. De psychologie ervan is zwak en de karakters blijven vlak en voorspelbaar. Hoe rationeel en kalm reageren de figuren bijvoorbeeld op de verschrikkelijkste rampen! In het jongste deel komt Hattie tot bekering, maar als lezer vind ik dat geen overtuigende gebeurtenis. De bekering zat er al zeven delen aan te komen, maar uiteindelijk heeft zij plaats als een tussen-neus-en-lippen-door-evenement. Verder kunnen ook LaHaye en Jenkins aan de langdradigheid die veel Amerikaanse auteurs stempelt niet ontkomen. Voor de drie dagen vertelde tijd van "Bezeten" heeft het duo 300 bladzijden nodig. Zeven delen wilden ze aanvankelijk maar liefst schrijven, inmiddels kunnen we na nummer acht nog vier boeken verwachten.

Uitgevers zijn slim en commercieel. Ze rekenen erop dat wie eenmaal deel een, twee en drie heeft gekocht, ook vier tot en met twaalf zal aanschaffen. Christenen mogen LaHaye en Jenkins, de uitgevers en alle toptienen bij elkaar best eens in hun hemd laten staan.

N.a.v. "Bezeten" en "Merkteken", deel 7 en 8 van de serie "De Laatste Bazuin", door Tim LaHaye en Jerry B. Jenkins, vert. Jeroen Kummer/Lia van Aken; uitg. Kok, Kampen, 2000/2001; ISBN 90 242 6237 2/90 435 2002 0; 313 en 317 blz.; 41,90 en 42,50.