Een griffioen is een mythologisch dier met het bovenlijf van een adelaar en het onderlijf van een leeuw. Het is ook de naam van een uitgavenreeks van oudere literaire teksten uit de Middeleeuwen tot de negentiende eeuw. In deze goedkope, maar verzorgde reeks verscheen weer een nieuwe deeltje: "Uit de nalatenschap van een dromer" (gedichten van Potgieter).

De Griffioenreeks startte in 1985 bij uitgeverij Querido en is enige jaren geleden ondergebracht bij Atheneum-Polak & Van Gennep. Het aantal deeltjes nadert thans de vijftig. Dat de reeks nog steeds bestaat, is een felicitatie waard. Het gaat namelijk niet goed met de belangstelling voor de oudere literatuur. De taalbarrière speelt daarin zeker een rol. Uitgevers staan dan ook niet te springen om nieuwe uitgaven van oudere teksten op de markt te brengen. Arnon Grunberg verkoopt beter dan Jacob van Maerlant of Vondel. 

Museumstukken
Wetenschappelijke edities, onder andere in de Deltareeks, kunnen alleen nog maar verschijnen dankzij stevige subsidies. Maar die bereiken zeker geen breed publiek. Het gevaar is niet denkbeeldig dat die fraaie edities museumstukken worden, blikvangers in de boekenkast, alleen nog geraadpleegd door kenners. De Griffioenreeks probeert oudere teksten op twee manieren bij een breder lezerspubliek te brengen: zowel door een lage prijs als door het wegnemen van de taalbarrière. 

Hoe neem je die taalbarrière weg? In de Griffioenreeks gebeurt dit op de volgende wijze: modernisering van spelling en interpunctie, vervanging van verouderde woorden (en constructies) door synoniemen, en wat middeleeuwse (en sommige zeventiende-eeuwse) teksten betreft een zo getrouw mogelijke hertaling in hedendaags proza. Echte wetenschappers en specialisten gruwen van deze methode. Ze vinden de huidige lezers lui. Maar Marita Mathijsen, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, heeft onlangs zeer terecht opgemerkt: "een luie lezer [is] beter dan geen lezer." En zo is het maar net. 

Jan Salie
Everhardus Johannes Potgieter (1808-1875), de koopman-literator, heeft zijn plaats in de literatuurgeschiedenis zeker behouden, maar dan vooral als redacteur en criticus van De Gids, het tijdschrift dat nog altijd bestaat - terwijl De Nieuwe Gids van Kloos en de zijnen al zestig jaar ter ziele is. Maar gelezen wordt Potgieters werk nog maar weinig. Het bekendst is waarschijnlijk nog zijn gedicht "Holland": 

Grauw is uw hemel en stormig uw strand,
naakt zijn uw duinen en effen uw velden,
u schiep natuur met een stiefmoeders hand,
toch heb ik innig u lief, o mijn land! 

En verder leeft hij nog voort door de naam "Jan Salie". Het is de naam voor het jongste kind in "Jan, Jannetje en hun jongste kind", een allegorie waarin een huisgezin de Nederlandse staat uitbeeldt. Jan Salie is een slappeling en staat model voor de slappe, energieloze Nederlanders. Aan het eind van dit verhaal wordt hij uitbesteed "in een hofje", dat wil zeggen uitgebannen uit de normale, werklustige samenleving. Potgieters wens is ook hier de moeder van de gedachte! Mede door dit werk is hij bekend geworden als cultuurpessimist, een hekelaar van de slappe negentiende eeuw zoals hij die zag. De zeventiende eeuw die hij idealiseerde, hield hij zijn tijdgenoten als een spiegel voor. 

Maar Potgieter heeft veel meer geschreven dat van niveau is, met name poëzie die wel niet gemakkelijk is, maar zeker de moeite waard. Zo zijn er de zeer gevarieerde en frisse "Liedekens van Bontekoe" en de diverse gedichten waarin een landjonker optreedt, een eenzame dromer te paard die een verre geliefde bemint. Het is een goede gedachte om uit het dichtwerk van Potgieter een kleine bloemlezing samen te stellen. De opgenomen gedichten zijn verdeeld in drie categorieën: "Tijdzangen en satires", "Beelden uit het verleden" en "Zelfportret". 

Modernisering
De Griffioendeeltjes hebben alle dezelfde opzet: na de gemoderniseerde tekst volgen steeds een "nawoord" (met informatie over werk, context en auteur), een "verantwoording" over de wijze van uitgeven, een overzicht van "bronnen en literatuur", en ten slotte een "toelichting" waarin namen en begrippen in de tekst kort worden verduidelijkt. Uiteraard gebeurt het een en ander summier, maar het is daarom nog niet onverantwoord. 

Mijn waardering voor de reeks als geheel heb ik reeds uitgesproken. Ik denk dat de uitgaven voor een bepaald lezerspubliek -belangstellende 'leken', leerlingen in het voortgezet onderwijs- in een behoefte voorziet. In het voortgezet onderwijs is er weinig tijd en ruimte meer voor oudere literatuur en de leerlingen zien meer het nut in van kennis van een vreemde taal als het Engels dan van ouder Nederlands. Het is niet anders, helaas. De Griffioenreeks maakt het mogelijk voor weinig geld een heel bibliotheekje op te bouwen. Voor alle deeltjes geldt dat de tekstbezorgers specialisten zijn in de desbetreffende periode en dat de teksten -binnen het kader van de doelstelling van de reeks- verzorgd zijn uitgegeven. 

Wel is het zo dat de keuze van de teksten van cruciaal belang is. Mijn voorkeur gaat uit naar complete teksten, zoals middeleeuwse ridderromans, zeventiende-eeuwse toneelstukken en historische romans uit de negentiende eeuw. Toevoeging van enkele illustraties zou de reeks mijns inziens nog wat aantrekkelijker kunnen maken. 

N.a.v. "Uit de nalatenschap van een dromer", door E. J. Potgieter; ed. Jan Oosterholt; uitg. Atheneum-Polak & Van Gennep, Amsterdam 2003; ISBN 90 253 4181 0; 136 blz.