Nooit is geweld zo zinloos als in een oorlog die door een stel fanatieke idioten over hun medemensen wordt ontketend. Zinloos geweld dat aanleiding geeft tot tegengeweld. Zinvol geweld. Misschien! Want dat zinvólle geweld kan op zijn beurt weer leiden tot zinlóós geweld. Geweld dat onschuldige slachtoffers eist. Wie heeft daar dan schuld aan? Dat dilemma deed zich voor tijdens de Tweede Wereldoorlog.

In Haarlem bijvoorbeeld. Daar schrijft de onlangs overleden auteur M. Kanis over in "Strijd zonder genade", het vierde deel van zijn serie "Helden van het verzet". "Alleen een dode Duitser is een goeie Duitser", legt hij de leider van het verzet in de mond. "Niks aan verloren. Vijanden moeten afgemaakt worden." Zo wordt er een jonge Duitse soldaat in een Haarlems park vermoord. Het meisje dat erbij is, verzetsheldin in spe, denkt er anders over. "Morgen zullen de Duitsers Heinrich gaan zoeken, weet ze. Ze zullen hem vinden en ze zullen razend zijn. Ze zullen wel een paar gevangenen uit hun cel halen en uit pure wraak doodschieten. Onschuldige mensen zullen moeten lijden en met hun leven betalen voor wat hier door een ánder is gedaan." 

Dat is het dilemma van het verzet. Het meisje druipt af. Maar zo doet Hannie Schaft het niet. "Het werk moet doorgaan!" vindt ze. Kanis schetst op indringende wijze het korte verzetsleven van "het meisje met het rode haar", zoals Theun de Vries haar noemde. Terecht maakt hij er geen automatische moordrobot van, maar een wat bescheiden, doch moedig meisje, dat heen en weer wordt geslingerd tussen haar besef dat verzet moet en haar begrijpelijke angst in de soms door haar zelf gecreëerde penibele situaties. Ze doodt verschillende gevaarlijke landverraders en redt daarmee andere levens, pleegt sabotagedaden en brengt de verzetskrant De Waarheid rond. 

Dat laatste wordt haar ondergang: ze wordt betrapt, gearresteerd en herkend als de gevreesde en veelgezochte Hannie Schaft. Een paar dagen voor de bevrijding wordt ze in de duinen gefusilleerd. Een tragisch einde van een verscheurd leven. Slachtoffer van zinloos geweld, door haarzelf met geweld bestreden.
Het stemt me verdrietig te beseffen dat dit Kanis' laatste boek moest worden. Als mens en als auteur was hij mij zeer dierbaar. 

"Strijd zonder genade. Hannie Schaft"; deel 4 uit de serie Helden van het verzet, door M. Kanis; uitg. De Banier, Utrecht, 2000; ISBN 90 336 2683 7; 176 blz.