Het laatste werk van de Amerikaans-Joodse auteur en Nobelprijswinnaar Saul Bellow is een sleutelroman. "Ravelstein" is bedoeld als een ode aan Bellows vriend, de hoogleraar Alan Bloom. Deze roman roept klemmende vragen op.

Wie zich een vriend mag noemen van Saul Bellow, loopt grote kans om in literatuur vereeuwigd te worden. En dat streelt natuurlijk het ego. Maar vijanden van de auteur delen nogal eens hetzelfde lot. Zij zitten voortdurend met het hart in de keel. Want nog steeds gebruikt de oude baas (84 jaar) zijn pen om op een confronterende manier zijn personages -vriend en vijand- aan het Bellow-publiek ten toon te stellen. 

Dat doet hij ook in "Ravelstein". Deze roman is bedoeld als een ode aan Bellows overleden vriend, de hoogleraar Alan Bloom. Vergeleken met zijn Joodse broeders in het schrijversgilde heeft Bellow een ongekend succes. Je kunt je wel afvragen of die grote bekendheid van Saul Bellow echt betekent dat hij veel gelezen wordt. Want zijn werk is moeilijk verteerbaar. "Ravelstein" neem je niet mee naar het strand. "Ravelstein" lezen vergt veel hersengymnastiek, omdat de dialogen op een hoog niveau gevoerd worden. 

Exercitie
Bellow veronderstelt bij zijn lezers de aanwezigheid van een brede culturele bagage. Zij moeten mee kunnen komen in gesprekken over antropologie, over filosofie, literatuur, om maar eens een paar wetenschappelijke disciplines te noemen. Ook in "Ravelstein" maken we die intellectuele exercitie mee. 

De eerste bladzijden verplaatsen de lezer naar het Crillon-hotel in Parijs. Daar kan de rugzaktoerist alleen maar met open mond naar kijken. Officiële regeringsgasten en filmsterren vinden hier onderdak. Maar ook professor Ravelstein. Dankzij de royalty's van zijn bestseller kan hij zich wat luxe veroorloven. 

Dat is wel even anders geweest. Ravelstein heeft van het leven genoten en op veel te grote voet geleefd. Op aanraden van zijn vriend Chick is hij toen aan het schrijven van een boek begonnen. Al was het alleen maar om met de opbrengst ervan zijn schulden weg te werken. 

Met Chick verkeert hij in het Crillon. Daar voeren de twee diepgaande gesprekken. Vanuit Parijs kijkt de lezer terug in het verleden van Ravelstein en maakt hij ook zijn laatste levensdagen mee. De roman gaat dus niet alleen over iemand die een opdracht tot een biografie geeft, maar is voor een groot deel zelf al die biografie. Grote delen zou je ook kunnen typeren als een essay over het wezen en de aard van de biografie in het algemeen. 

Alan Bloom
De levensbeschrijving van Ravelstein is het levensverhaal van Alan Bloom. Deze vriend van Saul Bellow was jarenlang niet meer dan een briljant vertaler van Rousseau en Plato. Maar aan het eind van zijn leven maakte Bloom furore met de onderwijskritiek "The Closing of the American Mind" (1987). In die kritiek stelde Bloom dat het met het intellectuele peil op de Amerikaanse universiteiten droevig gesteld was. De oorzaak daarvan lag volgens hem in het kritiekloze enthousiasme voor de popcultuur, in een oeverloos relativisme, het feminisme en de seksuele revolutie. Wat de universiteiten nodig hadden, stelde Bloom, was een herwaardering van klassieke normen en waarden. 

Het boek kreeg veel aandacht in de wetenschappelijke pers. De kritieken zouden naar alle waarschijnlijkheid veel minder positief zijn geweest wanneer men geweten had dat de in 1992 overleden Bloom er een homoseksuele levenspraxis op na hield. Maar dat biografische element wist de auteur zorgvuldig uit de schijnwerpers te houden. Daarvan dus geheel onkundig, roemde het Vaticaan Blooms werk zelfs als een onderstreping van de waarde van het klassieke huwelijk. 

Vriendendienst
En toen kwam Saul Bellow met "Ravelstein". In deze sleutelroman hangt Bellow Blooms homoseksualiteit aan de grote klok. Wat Bloom bij zijn leven in de sfeer van de privacy wilde houden, brengt Bellow op een vrij confronterende manier op straat. Ook als je in navolging van de Bijbel de homoseksuele praxis als zondig wilt beschouwen, kun je je toch afvragen of Bellows 'vriendendienst' Bloom zo welgevallig zou zijn geweest. 

"Ravelstein" heeft in de Nederlandse vertaling een nogal grimmige voorkant meegekregen. Dat correspondeert wel een beetje met de inhoud. Natuurlijk, Bellow kan schrijven, op niveau. Zijn boek bevat een merkwaardig soort humor. Ravelstein is met al zijn intellect een clowneske figuur. Maar de geest die het boek ademt, is in geestelijk opzicht nergens verrijkend. 

Wie net als Ravelstein aan het einde van zijn leven staat, maakt als het ware de rekening op. Dan ontbreekt bij de hoofdpersoon de hoop op een beter leven, laat staan de zekerheid ervan. Dat gemis maakt alle hoogdravende gesprekken in deze roman tot holle retoriek. Er blijft straks niets van over. Het intellect van Ravelstein is verstard in zijn graf, denkt Chick dan ook, bijna aan het einde van het boek. Het lezen van deze moeilijke roman roept dus klemmend de vraag bij de christelijke lezer op wat uiteindelijk de waarde van zijn persoonlijk leven is. Een bestseller, een suite in het Crillon, hoogstaande gesprekken; het is te veel van het goede en veel te weinig van het beste. 

N.a.v. "Ravelstein", door Saul Bellow; uitg. Bert Bakker, Amsterdam 2000; ISBN 9035121821; 256 blz.