Latijns-Amerika met zijn absolute armoede enerzijds en allesdoordrenkende corruptie, macht en machtsmisbruik anderzijds wekt eerder afkeer dan gretigheid. De nieuwste roman van Mario Vargas Llosa bevestigt dat beeld. Het is een boek over een walgelijke en groteske dictatuur. 

Misschien was Gabriel García Márquez met zijn "Honderd jaar eenzaamheid" wel een van de eersten die de weerzinwekkendheid van Latijns-Amerika begrijpelijk en toegankelijk wisten te maken. Maar er waren er meer dan Márquez. Van de Peruaan Mario Vargas Llosa verscheen een nieuwe roman onder de titel "Het feest van de bok". Het is een boek dat de bestaande vooroordelen tegen Latijns-Amerika bevestigt. 

Llosa's roman is het verhaal van een gruwelijke en perverse dictatuur, van vrouwen, macht en geld. De roman is een vlot geschreven, knappe reconstructie van dertig jaar dictatuur van de in 1961 vermoorde Dominicaanse dictator Rafael Leónidas Trujillo. Het is een boek met drie verhalen. 

Bok
Het ene is het verhaal van de "Bok" Trujillo, de genadeloze, perfectionistische allesbestuurder van de Dominicaanse Republiek. Hij wordt afgebeeld als een man met een extreme hang naar controle. Over één ding heeft hij echter geen controle en dat is over zijn urineblaas. Llosa beschrijft hoe de gevreesde dictator met zijn prangende en allesverzengende blik zelf zo bang is als een wezel voor de verbijsterend natte plek die zich op onverwachte momenten kan aftekenen op zijn keurig gestreken pak. 

Trujillo wordt de Bok genoemd, omdat hij de macho is bij uitstek, de man die zijn macht door middel van zijn potentie wil onderstrepen. In de Spaanse context heeft het woord bok een seksuele bijbetekenis. Trujillo kreeg die bijnaam omdat hij in zijn hanige bewijsdrift zelfs de vrouwen en minderjarige dochters -kinderen nog- van zijn naaste medewerkers gebruikt en verkracht. 

Macht is in dit verband synoniem met de wil van de macho en seks is het instrument om te overheersen. Trujillo wil daarmee checken of hij zijn intimi kon vertrouwen. Er is nagenoeg niemand die de seksuele horigheid in de Dominicaanse Republiek weet te doorbreken. Iedereen lijkt bereid de grootste vernedering voor Trujillo te ondergaan. Wijkt iemand daarvan af, dan belandt hij in de martelkamers van de gevangenis of wordt hij geliquideerd. 

Zwijgen
Het tweede verhaal wordt verteld door Urania Cabral. Deze hoogopgeleide geharde Dominicaanse vrouw van bijna vijftig jaar keert terug op vaderlandse bodem na een afwezigheid van zo'n vijfendertig jaar. Als veertienjarige werd ze verkracht door Trujillo. Haar vader was de Trujillo-gezinde Agustín Cabral, die later in ongenade viel bij de dictator. Ze vertrok naar de Verenigde Staten, deed een studie en zweeg. 

In de roman maakt Urania haar familie deelgenoot van wat haar is overkomen. Het is een walgelijke en schokkende, traumatisch ervaring geweest, die haar voor het leven heeft getekend. Uit Urania's reflectie blijkt ook dat Trujillo op hoge leeftijd niet meer de bok was die hij zo graag wenste te zijn. Bij Urania faalde de dictator jammerlijk, iets wat het meisje pas veel later begreep. 

Het derde verhaal situeert Llosa rond het groepje samenzweerders dat buiten de stad op de auto van de Bok wacht om hem te doden. Het is een allegaartje van gedesillusioneerde mannen die Trujillo willen vergelden wat hun is aangedaan. En vooral omdat ze "nu ook al onze vrouwen vermoorden." Uiteindelijk lukt het ze de Bok te doden, maar ze worden door zijn zoon en diens handlangers zwaar gestraft en vreselijk gefolterd. 

Psychologie
Vargas Llosa heeft veel psychologie in zijn roman verwerkt. Zo toont zijn roman aan dat de seksuele horigheid wel de Dominicaanse mannen kwetste, maar dat de essentie van het machismo recht overeind bleef staan. De Dominicaanse man (lees misschien: de Latijnse man) is door de bank genomen een macho, een vrouwenversierder, een overspeler, een bok. De moordenaars in het boek worden eerder gedreven door persoonlijke wraak met betrekking tot hun eigen bok-zijn dan door idealen omdat ze bijvoorbeeld een rechtvaardiger samenleving in de republiek willen realiseren. Als ze ook maar iets van dat laatste hadden getoond, waren ze veel sympathieker en legitiemer overgekomen in hun tirannenmoord. Ondubbelzinnig geeft Llosa weer dat ze feitelijk precies hetzelfde zijn als de Bok, alleen wist de Bok hen in alles te sublimeren. 

Vrouwen ten slotte blijven in het boek van Llosa 'nevenverschijnselen' - ze moeten Caraïbisch mooi zijn, ze kunnen hoogopgeleid zijn, maar ze blijven per definitie vrouw en bezit en moeten daarom worden beschermd. 

Llosa heeft naar mijn mening een waarheidsgetrouwe reconstructie gemaakt van de dictatuur van Trujillo. Hij deed dat vooral psychologisch en weinig vanuit politieke invalshoek. Om het een roman te laten worden, had Llosa ook fictie nodig. Zo komen we bijvoorbeeld niet te weten waarom de VS afstand namen van de Dominicanen. En hoe zat het met de Rooms-Katholieke Kerk? Wat heeft Trujillo doorzien en niet doorzien van het wereldpolitieke toneel en de grotere belangen? Het lijkt me dat hij de personificatie is van de kortzichtige dictator, die aan blikvernauwing ging lijden toen de macht hem te sterk was geworden. 

Grotesk
Het was niet de bedoeling van Llosa een politiek-theoretische verhandeling te geven. Het boek is eerder bedoeld om de groteskheid van de dictatuur aan het licht te brengen. Daarbij is het ene detail weergaloos goed bedacht - de bok die uiteindelijk is onderworpen aan een hogere macht, namelijk zijn incontinentie. 

"Het feest van de bok" is een genadeloze roman, een roman waarin het kwaad zegeviert en waarin zelfs het verhaal van Urania Cabral geen mededogen opwekt, maar veeleer afkeer, omdat het zo ver kan komen met mens en macht. Het is ook een roman waarin Mario Vargas Llosa zulk expliciet taalgebruik hanteert, dat je soms even moet slikken. Enerzijds wakkert de aanstootgevende taal alleen de afschuw van de dictatuur aan, anderzijds had het weglaten van de grove taal de weerzin tegen de dictatuur alleen maar kunnen versterken. 

N.a.v. "Het feest van de bok", door Mario Vargas Llosa; uitg. Meulenhoff, Amsterdam, 2001; ISBN 90 290 6835 2, 446 blz.