David Grossman, een van de belangrijkste Israëlische schrijvers van dit moment, schreef in 1998 een bijzondere roman. Het boek werd in Israël een succes. Dit jaar verscheen de -briljante- Nederlandse vertaling. "Jij bent mijn mes" gaat over psychologische stof die je zelden in een roman aantreft. En over de bedrieglijkheid van woorden.

"Jij bent mijn mes" is een roman in brieven, die een verhouding beschrijft. Een man ziet uit de verte een vrouw. Hij ziet haar te midden van andere mensen, maar ze staat daar eigenlijk toch alleen. Ze raakt hem doordat ze haar gevoelens "van verdriet en meelij" niet kan verbergen, en hij voelt een plotseling opkomend heimwee.

Jaïr en Mirjam spreken af elkaar alleen via brieven te ontmoeten. Een jaar lang. Ook spreken ze af dat hun liefde niet zal zijn als de andere: "Want oog in oog - dat gaat mis, dat glijdt af naar de bekende paden." Jaïr besluit Mirjam alles over zichzelf te vertellen. Zij zal degene zijn voor wie hij niets te verbergen zal hebben.

Jaïr is extreem in zijn emoties. Hij kent geen grenzen en wil die ook niet kennen. Hij wil dat hun briefwisseling zal zijn als een mes, dat dwars door alles heen gaat, en niets zal verhullen. Maar als Mirjam dan te dicht bij hem dreigt te komen, deinst hij terug. "Wie dichtbij mij wil staan, zet mijn leven op het spel." Nog voordat de afgesproken termijn afgelopen is, schrijft Jaïr haar zijn laatste brief. "Mirjam, geef me op, het was allemaal fantasie."

Woorden
Daarmee brengt Grossman de lezer dicht bij een belangrijke psychologische problematiek. Jaïrs brieven bestaan uit woorden, uit verbeelding, en dus eigenlijk uit versluiering van de werkelijkheid. In woorden, daarin kan Jaïr wonen, maar niet in de realiteit. Die durft hij niet aan. "De stem is te tastbaar voor de fantasie." Hij wil alleen leven in een gedroomde werkelijkheid, en die moet door woorden instandgehouden worden. Mirjam wil wel echt leven. Zij wil hem ontmoeten, buiten de brieven om. 

Op grond hiervan zou je kunnen besluiten dat het in dit boek alleen om een ikgerichte, laffe man gaat. Daar gaat het overigens óók over, zei Grossman in een interview: "De meeste mannen zijn bang voor intimiteit." Maar met deze conclusie alleen doe je de roman te kort. 

Waarheid
De titel "Jij bent mijn mes" verwijst naar waarheid. Jaïr had Mirjam gevraagd: Ik wil dat jij mijn mes bent, en ik zal het jouwe zijn. Het zijn de woorden van Kafka: "Liefde is dat jij het mes bent, waarmee ik de waarheid wil laten bloeden."
Mirjam alleen weet dat het verhaal -de woorden- de waarheid nog niet heeft prijsgegeven. Ze gaat Jaïrs brieven herlezen, en ze doet hiervan verslag in een dagboek (het tweede deel van "Jij bent mijn mes"), totdat de "Regen" komt (het derde deel). 

De echte Jaïr moet tevoorschijn komen. Grossman maakt dit zichtbaar op een haast absurde manier, op een moment dat Mirjam -ook zij blijft Jaïrs gevangene- naar hem toe wordt gedreven. Het noodweer is dan ook letterlijk losgebarsten. Mirjam vindt Jaïr in de stromende regen, nu pas echt eindelijk schoongespoeld van zijn grotemensenschijn. Hij heeft de strijd met zichzelf verloren, en hij hervindt zichzelf in zijn kind, met wie hij samen in de stromende regen ligt, letterlijk onder een beschermend dekentje. Het is Mirjam die zich vol mededogen over hen ontfermt. Daar ligt Jaïr; in hem is een kind. Hij is ontdaan van alle vormen, "broos en teer en huidloos." Het mes heeft de waarheid blootgelegd. 

Werkelijkheid
"Jij bent mijn mes" heeft ook een poëticale kant. Grossman laat met dit boek zien dat een mens in staat is een denkbeeldige wereld te creëren, die los van de bestaande werkelijkheid functioneert (denk aan Kafka, en ook aan Nabokov). "Het gebeurt me steeds vaker dat ik mijn hart voel kloppen als ik mij iets verbeeld." 

Het zijn slechts de gedachten, de woorden, de verhalen, die het leven van Jaïr bepalen. Mirjams woorden, haar verhalen vermengen zich met de zijne: "Ik had voor jou nooit geweten hoe opwindend het kon zijn om de taal van een vreemde te ontmoeten, net zo opwindend als de eerste aanraking van iemands lichaam." Eerst is er het woord, dan het tastbare - overigens geen onchristelijke gedachte. 

Wanneer het woord lichaam wordt
En het lichaam zijn mond opendoet
En het woord uitspreekt waaruit het geschapen is
Dan zal ik dat lichaam omhelzen En naast mij te slapen leggen 

Dit is het motto bij "Jij bent mijn mes". Die met woorden geschapen realiteit is niet meer teniet te doen. Zo kunnen romans werkelijkheid worden, in dit geval psychologische waarheid, ook voor de lezer. 

Grossman blinkt uit in psychologisch realisme. "Jij bent mijn mes" heeft een zeldzaam hoge eerlijkheidsgraad.
Die radicale eerlijkheid heeft evenwel een keerzijde. Het mes legt alles bloot, en dat is vanzelf niet allemaal even oorbaar, noch welgevoeglijk. Het is wél implicatie van eerlijkheid pur sang, en daarmee onderscheidt dit boek zich van veel zogenaamd realisme.
"Jij bent mijn mes" is een boek zonder compromissen. Het is een roman die je alleen al daardoor niet gauw vergeet. 

N.a.v. "Jij bent mijn mes", door David Grossman; vert. Shulamith Bamberger; uitg. Ambo, Amsterdam, 2000; ISBN 90 263 1560 0; 351 blz.