Thomas Rosenboom won vorige week de Libris Literatuurprijs voor zijn roman "Publieke werken". Is dat terecht? Tjerk de Reus: "Ik verbaas me erover dat mensen zo ontzettend staan te juichen bij dit boek. Wat word je er wijzer van?" Hans Werkman: "Rosenboom is een boeiende auteur. Literair gezien vind ik het heel verantwoord dat hij die prijs krijgt."

De uitreiking van de Libris Literatuurprijs in het Amsterdamse Park Plaza is een grote gebeurtenis in de Nederlandse literaire wereld. NRC Handelsblad citeerde vorige week wat spottend een anonieme boekenbons: "Dure wijn, goed eten, en geen contact met wat er gaande is. Dit is de skybox van de Nederlandse literatuur." Dat neemt niet weg dat de prijs -waaraan een bedrag van 100.000 gulden is verbonden- een van de belangrijkste van Nederland is. Vorig jaar was Harry Mulisch de winnaar, met "De procedure".

"Publieke werken" werd gekozen uit 168 recent verschenen boeken. Na de eerste selectie bleven dertig titels over, waarvan er uiteindelijk zes werden genomineerd. Behalve de roman van Rosenboom ging het om "Winterhanden" van Stephan Enter, "De Revue" van Kees 't Hart, "Marcel" van Erwin Mortier, "Beer is terug" van Helga Ruebsamen en "Tongkat" van Peter Verhelst. De vijf verliezende schrijvers hoefden overigens niet te treuren: zij kregen als troostprijs een bedrag van 5000 gulden. 

Speculaties
Dat Rosenboom de winnaar werd, kwam niet als een verrassing. Zijn boek werd door de critici uiterst lovend besproken, het leek onomstreden dat hij de prijs verdiende. De jury -Saskia Stuiveling, Jan Fontijn, Hendrik van Gorp, Nicolaas Matsier en Xandra Schutte- omschreef "Publieke werken" als "een briljant geschreven en diepgravende roman die het waarmerk draagt van de meester", "een panoramisch boek met een hallucinerende verbeeldingskracht." 

In "Publieke werken" vertelt Rosenboom hoe de Amsterdamse vioolbouwer Walter Vedder in de negentiende eeuw de prijs van zijn huis tot absurde hoogte probeert op te drijven als blijkt dat de gemeente op die plek een hotel wil bouwen. Met het geld wil hij samen met zijn neef Christof Anijs Drentse veenstekers helpen. Samen worden zij slachtoffer van hun speculaties. ""Publieke werken" is qua vormgeving en qua thematiek een magistraal boek", concludeerde de jury. "Het is een historische roman die niet echt als zodanig leest, door de groteske schildering van de situaties en door de actualiteit van de thematiek - er wordt nog steeds gespeculeerd in onroerend goed, er zijn nog steeds stadsuitbreidingen." 

Toch zit de kracht van Rosenbooms roman volgens de meeste critici niet in het thema, maar in de stijl. Arnold Heumakers bijvoorbeeld heeft het over "meesterlijk gebeeldhouwde zinnen", "verrassende en toch meteen overtuigende beelden", een "gedragen stijl die (...) door zijn bizarre timbre bij voorbaat resistent lijkt tegen elke vorm van persiflage". 

Hoge hoed
Hoe beschouwen de christelijke critici het boek van Rosenboom? Hans Werkman besloot zijn uitvoerige recensie in het Nederlands Dagblad met de zin: ""Publieke werken" is een grote roman." Waarom hij dat vindt? "Rosenboom doet iets met de geschiedenis wat je niet vaak tegenkomt: hij wekt de suggestie dat hij een historische roman schrijft, maar je moet niet verwachten dat het wérkelijk zo gebeurd is. Sommige gebeurtenissen zijn terug te vinden in bestaande bronnen uit de negentiende eeuw, andere niet. De twee huisjes waarover het verhaal gaat, bestaan echt. Ik kan nooit meer het Centraal Station in Amsterdam verlaten zonder even naar die huisjes -tegen de gevel van het Victoria Hotel geplakt- te kijken. Maar ik geloof niet dat er destijds een groep Joden naar Amerika geëmigreerd is, en evenmin dat de karakters in de roman aan de werkelijkheid ontleend zijn. Rosenboom vult een historisch huis met personen die zó niet bestaan hebben." 

Over de religieuze elementen in de roman is Werkman niet onverdeeld positief. "De schrijver gaat er wel integer mee om, maar het geloof van de Joden bijvoorbeeld zwabbert er hier en daar wat naast." De stijl daarentegen kan hij zeer waarderen: "Rosenboom hanteert een soort negentiende-eeuwse, zeer breed vertellende, archaïsche stijl. Je kunt er niet los van komen. Alleen het slot van de roman vind ik weinig overtuigend. De jury noemde dat wel een "schitterende apotheose", maar ik denk nog steeds dat de schrijver ineens van alles uit een hoge hoed tovert om het zaakje netjes op z'n poten terecht te laten komen." 

Onbevredigend avontuur
Tjerk de Reus -als criticus onder meer actief in Liter en CV.Koers- besprak "Publieke werken" vorig jaar in deze krant. Zijn oordeel wijkt af van dat van de meeste critici. "Blijft de vraag wat je nu wijzer wordt van dit boek", schrijft hij aan het slot van zijn recensie. "Rosenboom zelf zegt vooral vermaak te willen bieden, in tegenstelling tot schrijvers die spreken over levensbeschouwing, visie, waarden enzovoort. Inderdaad biedt "Publieke werken" een zeker vermaak. Maar het gebrek aan een serieuze overweging of een betekenisvol inzicht maakt het lezen van deze roman tot een wat onbevredigend avontuur." 

Die mening is De Reus nog steeds toegedaan. "Ik verbaas me erover dat mensen zo ontzettend staan te juichen bij dit boek. Het is best grappig, maar je kunt je afvragen: Wat heeft deze schrijver nu toegevoegd? Rosenboom kan op een bepaalde manier heel knap schrijven, hij kan strak componeren, hij werkt naar een hoogtepunt toe. Zijn boeken zijn goed verteerbaar, als je ze als een soort vermaak ziet. Maar ik vind het persoonlijk belangrijker dat een boek serieus is, dat het op de problemen van het leven ingaat. Als je zo kijkt, word je van Rosenboom niets wijzer. Eigenlijk vind ik Toon Hermans serieuzer dan dit. In Hermans' humor zit tenminste levensernst. Maar bij Rosenboom wordt alle ernst ondergraven door een soort cynisme. Niet dat zijn boeken cynisch zijn, maar hij probeert op geen enkele manier serieus thema's aan de orde te stellen." 

Hans Werkman is het daar niet mee eens: "Er zit wel degelijk een visie in dit boek. De schrijver weet mensen heel concreet neer te zetten. Je kunt zo een aantal personen in je omgeving aanwijzen die erop lijken. Ze willen het graag goed doen, maar ze botsen met de maatschappij om hen heen én met hun eigen onvermogen." 

Rosenboom zelf trekt zich terug achter ondoorzichtige uitspraken. Literatuur is een manipulatiespel, zei hij in een vorige week geplaatst interview met de Volkskrant. De schrijver trekt illusies op. Toch zijn de karakters in het verhaal "geen mensen die ik uitlach. En mijn taal is geen taalspelletje." 

Bootje
Terecht, deze prijs? "Ik kan niet goed begrijpen dat Rosenboom zo'n succesnummer is", zegt De Reus. "Literair gezien heel verantwoord", vindt Werkman, "alleen vanuit financieel oogpunt misschien wat oneerlijk: de schrijver krijgt deze prijs al voor de tweede keer." In 1995 won Rosenboom namelijk óók de Libris Literatuurprijs, met zijn roman "Gewassen vlees". Wat een auteur met zo veel geld moet? Volgens NRC Handelsblad wordt Rosenboom er gemakzuchtiger op: het eerste halfjaar hoeft hij in ieder geval niet te schrijven. En verder: "Aangezien hij van de vorige prijs een huis had gekocht, dacht hij nu na over de aanschaf van een bootje."