Wie altijd al had willen weten waarover het nu eigenlijk in Dantes "Divina Commedia" gaat, vindt in de nieuwste Nederlandse uitgave van dat werk een uitgelezen kans. Profaan is deze middeleeuwse allegorie zeker niet.

Voor wie niet beter weet, heeft de titel van Dantes meesterwerk "Divina Commedia" iets profaans. In de huidige betekenis is een komedie immers een vrolijk toneelstuk, waarin niet zelden situaties over het voetlicht komen die, zo al niet door God verboden, toch bijzonder weinig met het hemelse uitstaande hebben.

In de oorspronkelijke betekenis van het woord was een komedie echter niet zozeer een blijspel als wel een blij-einde-spel, een verhaal dus dat slecht begint en goed afloopt (in tegenstelling tot de tragedie, waar het precies andersom is). Als dan ook nog blijkt dat het bijvoeglijk naamwoord "goddelijke" in de titel niet van Dante zelf afkomstig is -die noemde zijn werk eenvoudigweg "Mijn komedie"-, staat niets kennismaking met dit werk, dat vaak getypeerd wordt als het hoogtepunt van de middeleeuwse wereldliteratuur, meer in de weg. Vooral niet omdat Jacques Janssen onlangs het eerste deel van het werk heeft uitgebracht in een uitstekend geannoteerde en van talrijke afbeeldingen voorziene vertaling.

Het allegorische verhaal begint, zoals gezegd, slecht. Het is 7 april 1300, de vooravond van Goede Vrijdag. De schrijver annex hoofdpersoon, Dante Alighieri (1265-1321), blijkt zich in een midlifecrisis te bevinden. "Midden in het leven was ik van het rechte pad geraakt. Toen ik mij hervond, stond ik in een donker bos, zo wild en woest en ondoordringbaar: daar zijn geen woorden voor. Als ik eraan terugdenk, schrik ik wéér!"

Hoewel er in het levensverhaal van Dante voldoende feiten te vinden zijn die voor zo'n depressie aanleiding zouden geven -zijn geliefde, Beatrice, is kortgeleden gestorven en om politieke redenen is hij uit zijn geboortestad Florence verbannen- geeft hij zelf aan dat het hier om een diepere oorzaak gaat, één die ook wij met hem delen: Dante gaat gebukt onder de last van zijn zonden. De directe weg naar loutering en verlossing blijkt versperd door zijn zondige begeerten, in de gedaante van drie verscheurende dieren. Er rest Dante niets anders dan via de enig overgebleven weg verder te gaan: een tocht die loopt -in drie delen- via de hel ("Inferno") en de louteringsberg ("Purgatorium") naar de hemel ("Paradiso").

In dit eerste deel volbrengt Dante onder begeleiding van de klassieke dichter Vergilius de tocht door de hel. Dante is een verteller "pur sang": "we zien hem ploeteren door de hel, met angst en beven. We zien hem zwoegen op de hellingen van de louteringsberg, vol hoop en goede moed. We zien hem zweven tussen de hemelsferen, van hoogtepunt naar hoogtepunt."

Het heeft nauwelijks zin te proberen het verhaal hier samen te vatten, al was het alleen al omdat het werk zich aan onze moderne genre-indeling onttrekt. Het paart epische trekken aan een leerdichtachtig karakter. Het is in elk geval een geslaagde poging om het middeleeuwse wereld- en godsbeeld onder woorden te brengen. Daarmee vond Dante woorden voor het onzegbare - de typering is van C. C. de Bruin. Daarmee is het ook vrijwel onmogelijk om in een beperkt kader tot aanvullende typering te komen; Dantes "Komedie" moet je ondergaan. Het werk van Janssen biedt daartoe een goed lopende prozavertaling en een uitgebreid notenapparaat, noodzakelijk omdat het werk ook nog eens vol verwijzingen zit naar de toenmalige Italiaanse situatie.

Voor wie, zoals ik, de "Commedia" tot nu toe slechts van horen zeggen kende, biedt deze nieuwe uitgave een prima mogelijkheid om deze lacune in de algemene ontwikkeling te dichten. Ik kijk uit naar de twee andere delen.

N.a.v. "Mijn komedie. Hel", door Dante Alighieri; ed. Jacques Janssen; uitg. Sun, Nijmegen, 1999; ISBN 90 6168 667 9; 400 blz.