Je houdt van het werk van Cynthia McLeod of je houdt er niet van. Een tussenweg lijkt er niet te zijn. Critici vinden dat haar historische Surinaamse romans het niveau van doktersromannetjes niet overstijgen, haar fans lopen met haar weg omdat ze zulke gedegen en vlot geschreven geschiedkundige verslagen geeft. De waarheid ligt ergens in het midden. Zo ook met haar magnum opus, "De vrije negerin Elisabeth, gevangene van kleur", dat eigenlijk het midden houdt tussen een roman en een verslag van historische gebeurtenissen. 

McLeod kan niet worden verweten dat ze geen gedegen werk aflevert. Aan de totstandkoming van "De vrije negerin Elisabeth" ging twaalf jaar onderzoek vooraf. Dat resulteerde tussentijds, in 1996, al in een bijna wetenschappelijk werk, "Elisabeth Samson". De recentelijk bij uitgeverij Conserve uitgebrachte opvolger is een geromantiseerde en iets uitgebreidere versie van deze studie. 

Cynthia McLeod heeft een naam hoog te houden wat historische romans betreft. Haar grootste succes boekte ze in 1995 met de bestseller "Hoe duur was de suiker?" die zowel in Nederland als Suriname goed verkocht. Latere romans, zoals "Ma Rochelle Passée, welkom El Dorado" (1996) en "Tweemaal Mariënburg" (1997) deden het minder goed. Het is de vraag of met "De vrije negerin Elisabeth", het succes van "Hoe duur was de suiker" kan worden geëvenaard of verbeterd. 

Want hoe gedegen het boek ook mag zijn, en hoeveel bewondering McLeod ook afdwingt met de gedetailleerde beschrijving van het leven van Elisabeth Samson, het zal de lezer veel moeite kosten om tot de laatste bladzijde geboeid te blijven. Niet in de laatste plaats door de forse omvang van het boek (bijna 500 bladzijden), maar ook door de chronologische opeenstapeling van gebeurtenissen in het leven van Elisabeth Samson. Soms weet je niet of je aan een vlotte roman bezig bent of aan een historisch naslagwerk. 

Blanke man
Elisabeth Samson was een spraakmakende vrouw, die zeker de aandacht verdient die haar door McLeod via twee boeken is gegeven. Als de historie klopt, was zij in de achttiende eeuw de eerste vrije negerin die wilde trouwen met een blanke man. McLeod beschrijft tot in de details hoe zij zich verzette tegen het verbod van de kolonisator en hoe zij uiteindelijk het recht om te trouwen aan haar kant kreeg.
Niet duidelijk is of Samson voor een blanke koos vanwege zijn blankzijn (en zijn rijkdom), of dat ze daadwerkelijk van hem hield. Een interessante vraagstelling, temeer waar in het Suriname van vandaag veel Surinaamse vrouwen bewust voor een blanke man kiezen. Liefde speelt in sommige gevallen ongetwijfeld een rol, maar veel vaker is het ze te doen om het Nederlanderschap, en daarmee om betrekkelijke welvaart en zekerheid. Trouwen met een rood paspoort dus. 

Samson leidde een even kleurrijk als bont leven. Het lukte haar met een blanke te trouwen, ze was schatrijk maar werd in Suriname niet geaccepteerd door de blanke gemeenschap. Eigenlijk is het boek behalve een roman ook een aanklacht tegen de overheersing van de blanke kolonisator en de verfoeide slavernij. 

McLeod wordt vooral gedreven door de kracht die Samson haar hele leven had om tegen de Hollandse regels en verboden te vechten. Dat beseffende gaat de lezer zich afvragen in hoeverre er sprake is van een objectieve benadering. Soms krijg je het gevoel dat McLeod zich zo verwant voelt met Samson, en zo veel sympathie voor deze vrouw koestert, dat ze haar fantasie wel erg de vrije loop laat om een positief beeld van haar te schetsen. Het beeld van een vrouw die op alle fronten werd tegengewerkt door de kolonisator, en eigenlijk als martelaar moet worden erkend. 

Leesbaar
"Toen hij terugkwam vroeg ze niet of hij naar de receptie was geweest. Hij hoefde niet te weten dat ze het erg vond dat ze niet was uitgenodigd. Ik ben getrouwd met een blanke man. Ik heb geld, ik ben rijk. Waarom word ik niet gevraagd, vroeg ze zichzelf steeds weer af. Ze wist het antwoord: ze haten me, ze zijn jaloers op me, ze moeten me niet, omdat ik het levend bewijs ben van het feit dat ze ongelijk hebben met hun theorie dat negers dom zijn en niets kunnen. Dat is de reden." 

Dergelijke passages doen de lezer twijfelen aan de waarheidsgetrouwheid van de roman. Maar geschiedvervalsing of niet, wie niet te veel waarde hecht aan het wel of niet kloppen van het beeld van Elisabeth Samson, kan vooral genieten van de vlotte schrijfstijl en het toegankelijke taalgebruik van McLeod. "De vrije negerin Elisabeth" is een leesbaar boek voor wie van de stijl van McLeod houdt, en vooral een behoorlijke affiniteit heeft met Suriname. 

N.a.v. "De vrije negerin Elisabeth, gevangene van kleur", door Cynthia McLeod; uitg. Conserve, Schoorl, 2000; ISBN 90 5429 077 3; 509 blz.; 49,95.