Het zal je maar gebeuren: nog geen twintig jaar oud zijn en uitgehuwelijkt worden aan een onbekende man van tegen de veertig. En dat alles om nageslacht voort te brengen van deze persoon! Het overkwam de Italiaanse Marie-Caroline Ferdinande-Louise de Bourbon, dochter van erfprins Frans I der Beide Siciliën en van aartshertogin Marie-Clémentine van Oostenrijk. In "De schele hertogin. Gedenkschriften van Marie-Caroline de Berry" lezen we haar avontuur. 

In deze gedenkschriften laat de schrijver, Frédéric Louis Bastet, de hoofdpersoon zelf haar wedervaren vertellen. Op een beeldende wijze weet hij zo de levensloop van deze bewonderde én verguisde prinses te verhalen. Tevens ziet hij kans de lezer in een kort bestek een behoorlijk college geschiedenis van Frankrijk te geven. 

De -overigens Nederlandstalige- schrijver veronderstelt wel een flinke voorkennis van zijn lezerspubliek; men is gewaarschuwd! Wie niet in grote lijnen op de hoogte is van de politieke verwikkelingen in het Frankrijk van de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw, zal bij het lezen van deze 'memoires' de historische draad snel kwijt raken, waardoor het boek aan waarde verliest. Wie echter iets afweet van deze periode, kan zijn kennis door het lezen van deze gedenkschriften op een aantrekkelijke manier vergroten. Twee appendices completeren het boek: een beknopte stamboom van de personen die een rol spelen en een aantal Franstalige bronnen. 

Pest 
Genoemde prinses (1798-1870) wordt in 1816 uitgehuwelijkt aan de Franse Charles, hertog de Berry, om ook in de toekomst de Franse troon voor de Bourbons te verzekeren. Deze troon zal namelijk voor het huis van Orléans zijn als er niet snel zonen gebaard worden in het huis van Bourbon. De jonge Italiaanse prinses wordt uitgekozen om deze taak te volbrengen. 

Omdat Italië geteisterd wordt door de pest, zit men in Frankrijk nog niet op Marie-Caroline te wachten. Het huwelijk vindt dus met de handschoen plaats in Napels. Om dezelfde reden moet de prinses bij aankomst in Marseille eerst tien dagen in quarantaine verkeren voor zij haar echtgenoot voor het eerst mag ontmoeten. 

Charles en Marie-Caroline installeren zich in het presidentieel paleis in Parijs. Al snel is de hertogin zwanger, maar tot verdriet van koning Lodewijk XVIII overlijden hun eerste twee kindjes, waaronder een zoon, kort na de geboorte. Dan wordt dochter Louise geboren en heerst er vreugde aan het hof over de vruchtbaarheid van de Italiaanse prinses. 

Het leven van Marie-Caroline neemt echter al snel een onverwachte wending: haar man, die voor de troon voorbestemd was, wordt in de opera vermoord door een anarchist. Het motief voor de moord is eenvoudig: de Bourbons moeten uitgeroeid worden en Napoleon moet keizer zijn. 

De schoonfamilie van de hertogin prijst zich gelukkig dat zij weer zwanger is en men verkeert in grote spanning: er moet en zal een zoon geboren worden. Het hof is dan ook zeer verheugd als Henri geboren wordt; de Bourbons hebben een troonopvolger! 

Ondergang
Er hangt de weduwe De Berry, die sterk in de macht van het boze oog gelooft, nog meer ellende boven het hoofd. Terwijl zij weer van het leven probeert te genieten, de bekende componist Franz Liszt regelmatig voor haar laat concerteren, zich in Dieppe amuseert met het introduceren van zeebaden voor dames en handenvol geld uitgeeft om kunstschatten te verwerven, gaat het huis van Bourbon zijn ondergang tegemoet. 

Het lijkt koning Karel X, vader van de vermoorde Charles, goed de touwtjes weer wat strakker aan te halen en terug te keren naar het ancien régime, het door de burgers zo verachte regime waarbij de koning absoluut vorst, alleenheerser, is. Natuurlijk laat het volk dit niet nog eens op zich zitten. Er breekt opstand uit en de koninklijke familie ziet zich genoodzaakt Parijs te ontvluchten. Karel X wordt afgezet en de hertog van Orléans wordt uitgeroepen tot luitenant-generaal. De weg naar zijn koningschap is open. 

Met haar schoonfamilie en kinderen is Marie-Caroline nu voortdurend op de vlucht. Ondertussen krijgt zij zelf het regentschap over haar zoon Henri en dit spoort haar aan om zich -ondanks alle tegenslagen- in te spannen voor zijn koningschap. Strijdlustig als zij is, probeert ze met een aantal hechte vrienden de Zuid-Franse burgers op te ruien tegen Louis-Philippe, hertog van Orléans. Ondanks haar vermommingen wordt Marie-Caroline regelmatig herkend aan haar schele oog. Dit brengt haar op een gegeven moment zo in gevaar, dat ze zich schuil moet houden in Nantes. Ze wordt ontdekt en opgesloten in de citadel van Blaye, waar ze ongewenst zwanger blijkt te zijn door toedoen van een onduidelijke man. Na de bevalling en haar vrijlating verlaat zij Frankrijk, huwt een Siciliaanse graaf en sterft uiteindelijk gedesillusioneerd in Italië. 

Taalgebruik
Jammer is het dat het taalgebruik van de Italiaanse prinses, ofwel van de schrijver Bastet, vrij grof is. Hier en daar vind ik het zelfs aanstootgevend en ook kan ik me niet voorstellen dat een dame uit die tijd en van die stand uitdrukkingen als "dat is mij worst" (blz. 196) en "ik was zo moe als een beest" (blz. 36) bezigt. Zeker niet als men denkt aan andere schrijfsters uit de negentiende eeuw die zich van een keurige, precieuze schrijfstijl bedienden. Dit neemt echter niet weg dat het bewogen leven van deze moedige prinses uit de Romantiek de lezer van de eerste tot de laatste bladzijde geboeid houdt. 

N.a.v. "De schele hertogin. Gedenkschriften van Marie-Caroline de Berry", door Frédéric Bastet; uitg. Querido, Amsterdam, 2000; ISBN 90 214 5250 2; 287 blz.; 39,90.